Merkez Bankası

Merkez Bankası, Para Piyasası düzenleyici rol ve sorumlulukları, Ödeme Sistemleri içindeki rolü

Dijital ve Mobil Cüzdanlar 5N1K

Ödeme sistemleri dünyası oyuncuları ve markaların yeni yasa ile olmazsa olmaz gerçeği bir Dijital Cüzdana sahip olmak olacak.
BKM Express ve Paypal gibi genel kabul gören cüzdanlar olacağı gibi, aynı zamanda GSM Operatörleri, Bankalar, Ulaşım şirketleri, Bilet markaları, büyük Perakende markaları ve ortak sadakat/puan sistemi marka cüzdanları da olacak. Bunların dışında topluluk (community) sahibi olan ve yönlendiren markalar hatta spor kulüplerinin cüzdan sahibi olmasını bekliyorum, bu yöndede çalışmalarım olduğunu iletmeliyim, sizlere sonraki makalelerimde aktaracağım.

Dijital Cüzdanı bugüne kadar cep telefonumuz ile yaptığımız ödemeler olarak biliyorduk. Cüzdan konusu yabancı yatırımların Türkiye finans piyasası iştahı, oyun sektörü, perakende, GSM operatörleri ve yeni startupların kredi kartı ve ön ödemeli kart sistemleri (Visa, Mastercard) ve bankalar ile yaptıkları işbirlikleri ile iyi esnedi. Yapılan işbirlikleri ve çıkan yarı Ön Ödemeli Kart yarı Dijital Cüzdan markaları kart dünyasını Dijital cüzdana soktu bile. Dolayısı ile Dijital Cüzdan konusu düzenleyici kurumlar (TCMB, BDDK) ve yasama organı açısından ivedi şekilde kural ve yönetmelikler altına alınması kaçınılmaz duruma geldi. Ve konunun daha da esnetilmemesi ve tüketicilerin korunması için 6493 sayılı kısa adı “Ödeme Sistemleri Kanunu” yasası, yönetmelikleri ve düzenlemeleri ile lisans ve zapturapt altına alınıyor.

Dijital Cüzdan denince akla …

Günlük hayatımızda çeşitli büyüklüklerde kullandığımız fiziksel cüzdanımız bizim için ne anlam taşıyor ona bakalım;

  • * Nakit paramızı taşıyoruz,
  • * Kredi kartlarımızı toparlıyoruz,
  • * Banka kartlarımız ve varsa Ön Ödemeli kartlarımızı sınıflıyoruz,
  • * Birçok Perakende ve Market sadakat ve indirim kartını taşıyoruz,
  • * Bina, Site ve Şirket giriş kartlarımızı taşıyoruz,
  • * Bir şekilde nakit gibi algıladığımız için indirim ve ücretsiz kampanya kuponlarımızı koyuyoruz,
  • * Konser, etkinlik ve maç biletlerimizi taşıyoruz,
  • * Ek olarak kimlik kartımız ve ehliyetimizi taşıyoruz

Dijital Cüzdan ‘da birebir aynı ihtiyacı çözer, dağınıklığımızı toparlar ve kullanıcı deneyimi olarak hayatımızı kolaylaştırır içselleştirir günlük hayatımızın parçası yaparız. Yukarıdaki fiziksel cüzdanın fonksiyonları ve hayatımızı kolaylaştırıcı özelliklerine ek olarak Dijital dünya ve mobil cihazların getirdiği Internet kabiliyetleri, bulut servisleri ve uygulamaları (bütçe, muhasebe, sadakat, fiyat karşılaştırma, vb.) ve ekstra hafızalar ile saklama kapasitesi yeni kapılar açıyor.

Sizler için Cüzdanlarımızın Dijital ve Mobil kabiliyetler ile geldiği son noktayı modelleyerek bir dizayna oturtmaya çalıştım. İçerdiklerinide şimdilik birer paragraf ile özetlemeye çalışacağım. Sonraki yazılarda tüm bu fonksiyon ve servislerin detaylarına inerek neler yapabileceğimizi aktarmaya çalışacağım.

Dijital ve Mobil Cüzdan

 

Ödeme Methodu

Ödeme methodları, araçları ve teknolojileri cüzdanın en önemli parçasıdır. Bunun yanında Dijital Cüzdanların son kullanıcı, perakende, gıda ve market pazarının, pazarlamacıların ve bu pazarlara uygulama ve servis geliştirenler tarafından kabul görmesi ve ödeme iş süreçlerine adaptasyonu gerekmekte.
Bugüne kadar nakit veya fiziksel POS (EPOS) cihazından geçirdikleri Kredi Kartı, Banka Kartı ve Ön Ödemeli kart ile bu ödeme işlemini kolayca alan markalar, Cüzdan teknolojileri ve mobil işlemler konusunda bir adaptason süreci yaşacağı kesin, amacımız bu süreci hızlandırmak ve esnaf / markayı motive ederek hayatını kolaylaştırmak.

Ödeme methodu konusunda aşağıdaki 2 örnek yaşayacağımız deneyimi 2 farklı açıdan görmemize yardımcı olacaktır:

1. PayPal: PayPal ‘ın tamamen internet dünyasında arabulucu ve hub çevrimiçi ödeme noktası fonksiyonu yakınsama, mobil cihaz ve POS aparatları ile artık fiziksel dünyadaki ödemelere doğru kayıyor.

PayPal, kullanıcılarına kredi kartı, banka kartı ve nakit paralarını dijital cüzdanda saklamaları ve cüzdan vasıtasıyla çevrimiçi mağazalarda yaşatıyordu. PayPal şimdide kullanıcılarının Dijital Cüzdanlarını NFC ve iBeacon teknolojileri ve mobil cihazları ile fiziksel dükkan içinde ödeme yapmalarını sağlıyor.

2. Starbucks: Starbucks fiziksel perakende dünyasının dijital ve mobil dünyaya en çok yatırım yaparak hızla adapte olan markalarından.  Çıkardığı sadakat, hediye kartı ve mobil uygulama ile müşterilerinin Dijital Cüzdanlarını oluşturmalarını sağlıyor.

Müşteriler oluşturdukları Dijital Cüzdana kredi kartı, banka kartı ve PayPal hesabını bağlayarak Cüzdanın otomatik dolmasını sağlıyor ve dükkan içinde harcamalarını Starbucks POS ‘ larına Mobil cihazlarını scan ettirerek yapabiliyorlar. Müşeriler yaptıkları ödeme ve harcamalara karşılık aldıkları sadakat puanları, hediye, indirim ve kampanya promosyonları Dijital Cüzdanında biriktirebiliyor.

Dijital Cüzdan vasıtasıyla müşteri memnuniyeti ve sadakati arttıyor, müşteriler puan ve promosyonları harcayabilmek yenilerini kazanabilmek için dükkanları tekrar tekrar ziyaret ediyorlar.

Bütçe Yönetimi

Finansal yönetim (Örnek: Mint.com) internet ve mobil uygulamaları aile ve kişisel bütçe ve harcamalarınızı kolayca sınıflamanızı ve yönetmenizi sağlıyor.

Bu tip uygulamalar gelirlerinizi, ödemelerinizi, gelecek dönemki harcama planları, düzenli fatura ve kredi ödemelerinizi kolayca yönetmenizi sağladığı gibi, size harcamalarınızda avantaj sağlayacak üye işyeri marka kampanyaları, finansal kurum kredi ve taksitlendirme tekliflerini değerlendirebiliyorsunuz.

Kupon ve Kampanyalar

Kupon servisleri (Örnek: Groupon, Grupanya, Gruppal, Şehirfırsatı vb.) ve check-in motivasyon/ödül servisleri (Örnek: Shopkick, Foursquare / Swarm, vb.) sosyal ortama ve fiziksel perakende alanlarına penetre ederek indirim ve alışveriş alanlarında teşvikler sağlıyor ve kullanıcıları alışverişe motive ediyor.

Bahsettiğimiz Kupon ve Kampanya servis müşteriler indirim kuponları ve fırsatları dükkan içinde Wi-Fi ve GPS ‘li mobil cihazlar lie Dijital Cüzdanları içinde aktif hale getiriyor. Perakende markaları ve marketlere check-in yaptığı veya alışveriş yaptığında sadakat puanları, promosyonları ve indirimleri biriktiriyor ve biriktirdiklerini anında harcayabiliyor. Bu teşvik mekanizmaları ve özellikleri müşterilerin dükkanları tekrar tekrar ziyaret etmesini ve harcama yapmasını sağlıyor.

Ürün ve Fiyat Karşılaştırma

Büyükşehirlerde dijital ve mobil dünyaya adapte olan vatandaşlar, özelliklede beyaz yakalılar gelirleri ne kadar yüksek olursa olsun, ihtiyaçları olan ürün ve hizmetleri ilk gördükleri yerden almıyorlar. Fiziksel ortamda gördükleri veya planladıkları ürün ve hizmetleri evde PC ‘den veya dükkan içinde Barkod 1.0 veya Barkod 2.0 (QRCode) ile anında mobil cihazları üzerinden mobil internete girerek alternatif tedarikçilerin stok durumları, fiyatları ve kampanyaları ile karşılaştırıyor, internet ortamında yorum ve şikayetleri inceleyerek almaya karar veriyorlar.

Red Laser markası bu konuda uluslararası alanda lider, marka parlayınca hızlıca eBay tarafından satın alındı. Türkiye ‘de öncü perakende markası Migros Migroskop / SanalMağaza uygulaması ile, internet devi Hepsiburada ‘da mobil uygulaması ile fiziksel ortamdaki ürünlerin Barkod ‘larını okutarak sanal mağazadaki fiyatlar ile karşılaştırılmasını sağlıyor.

Biletler ve Geçiş Hakkı

Dijital Cüzdanlar ve arabirim teknolojileri vasıtasıyla geleneksel bilet, ulaşım ve check-in (uçak, konser, etkinlik ve spor müsabakası) fonksiyonları dönüşüyor. Artık Mobil Cihazımız ile cüzdanımızdaki bilet ve geçiş hakkımızı temaslı veya temazsız teknoljiler ile POS ve validatörlere okutarak mekana check-in yapıyor ve yerimize geçebiliyoruz.

  • * Bu konuda Avrupa liglerinde denenmeye başlayan Znap.com Dijital Cüzdanı stad ve mekanlarda kullanıcı deneyimi açısından çok başarılı
Znap Stadium

Znap Stadium

  • * Türkiye ‘de de Turkcell Şanlıurfa ‘da Turkcell Cüzdan ‘ı deniyor
  • * BKM Express ve Ziraat Bankası Temazsız kartları ile Konya ‘da ulaşım için kampanyalar yapıyor
BKM ve Ziraat ile Konya Ulasim

BKM ve Ziraat ile Konya Ulasim

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sadakat Kart, Puan ve ePara

6493 sayılı “Ödeme Sistemleri” kanunu ile beraber verilen iltimas ve muafiyetlerin en büyük marka ve mağaza içi yapılan sadakat ve kampanya işlemleridir.

Buradaki bölüm bence çok hassas, zira özellikle altı çizilecek bir nokta var Marka ve Mağazaların kendi ürün ve hizmetleri içinde yaptıkları indirim promosyonları, sadakat puan ve para iade (cash-back) kampanyalarından bahsediliyor. Tamda alanda bu makalede olmasada sonraki makalede aklıma gelen ve modellediğim çok büyük bir fırsat var

Türkiye ‘de Sadakat Kart ve puan dendiğinde ilk akla gelenler ve başarılı bulduğum markaları belirtmek isterim

  • Migros Money Kart 

* İşin başındaki Kına hanımın bu alandaki en başarılı Profesyonel kişi olduğunu düşünüyorum. Hem rakiplerine hemde bankalara hiç göz açtırmıyor bence, yaptıkları tüm dijital ve mobil projeler ile de teknoloji dünyası, GSM ve Internet Operatörleri ve Bankalara ders niteliğinde vakalar üretiyor.

Migros money club kart

Migros money club kart

 

 

 

 

 

 

  • Boyner Kart

Perakende dünyasının Duayeni diyebileceğimiz Cem Boyner ‘inde bu alandaki en başarılı iş adamı olduğunu düşünüyorum. Bende bir Boyner müşterisiyim ve aynı müşteri bazını 2 bankaya satan Cem Boyner, son dönem aldığım duyuma göre mevcut banka anlaşması sonrası yeni dönem için çalışmalara başlamış durumda. Başarılar diliyorum.

Boyner Anahtar Kart

Boyner Anahtar Kart

 

 

 

 

 

 

 

  • Petrol Ofisi Kart

Yakıt sektörünün en hızlı ve başarılı firması bence Petrol Ofisi. İşin başındaki kadro ve ajanslarını yakınen tanıyorum, başarılı bir ekip ve hep çitayı yükseltiyorlar.

Petrol Ofisi Positive Card

Petrol Ofisi Positive Card

 

 

 

 

 

  • THY Miles&Smiles Mil Kartı

THY artık bir dünya markası adına yakışır ve Türkiye ‘yi gururlandıran proje ve kampanyalara imza atıyor. THY Miles&Smiles işinide tek bir banka kredi kartından kurtararak bir dünya markası yapmalarını bekliyorum.

THY Miles&smiles

THY Miles&smiles

 

 

 

 

 

Yukarıda saydığım 4 farklı sektör öncüsü dışında GSM Operatörleri, İçecek ve Gıda Markaları, Havayolu Şirketleri, Süper Market ve Kahve zincirleri Sadakat Kart, Puan ve Mil kart konusunda başarılı işler yapmaktalar. Birçoğu işi bir sonraki adım olan Banka ve Puan ağları ile kredi kartına dönüştürdü bile.

Sonraki makalelerde burada gördüğüm muazzam fırsatı iş modeli ile birlikte aktarmaya çalışacağım.

Saygılarımla, esen kalın
Onur Baran Çağlar

Ödeme Sistemleri Ekosistem Paydaşları ve İlişkileri

Mevcut Bankalar istesede istemese de Devlet, TCMB ve BDDK vasıtasıyla 6493 sayılı “Ödeme Sistemleri Kanunu” ile finans, transfer ve ödemeler piyasasını düzenleyecek ve bir anlamda modern yeni bankalarının izinlerini veriyor olacak. Örnek Simple şirketini verebiliriz, erken uyanan BBVA Simple ‘ı satın alarak hantal bankacılık dünyasında öne çıkacak, BBVA ‘in Türkiye ‘de satın aldığı Garanti Bankası bence rekabete en hazır banka olacak. Umuyorum bu konuda GSM ve Internet operatörlerinin BTK vasıtasıyla uzun süre engellediği ve hala tam anlamıyla liberilizasyon ve rekabetin olamadığı MVNO iş modeli gibi olmasın.

Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Paydasları Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Paydasları

Çizim: Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Paydaşları 

 

Ödeme Sistemleri Oyuncuları

  • Sistem İşleticisi

◦       Kanunda özel yer ayrılmış Sistem İşleticisi, Ödeme Sistemi Oyuncuları arasında transfer ve takas işlemlerini yapan sistemin günlük işleyişinden sorumlu olan ve sistem işletimi için gerekli olan faaliyet iznine sahiptir. ◦       TCMB tarafından yetkilendirilir, gözetlenir ve denetlenir. ◦       Kanunda tanımlanan yetki ve şartlar ile doğal adaylar: TCMB, BTOM, TakasBankMKK ve BKM olacaktır. ◦       Yeni adayların çıkmasını bekliyorum, olmaki özel sektör işin içine girmeli ve rekabet ortamı oluşmalı.

  • Elektronik Para

◦       Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, kanunda kapsamındaki ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değerdir. ◦       Tüm sektörler ve Pazarlama alanında yorumlanabilecek çok geniş bir çerçeve ve fırsatlar mevcut. ◦       Kanun kapsamında elektronik para ihraç etme yetkisi verilen kuruşlara Elektronik para kuruluşu denmektedir. ◦       Kendi ürün ve hizmetlerini elektronik para ile satacak veya kampanyalarında kabul edecek kurumlarında kanunu iyi okumalı ve değerlendirmelidir. ◦       Markalar, Perakende ürün ve hizmet kuruluşları ile, e/m-ticaret hizmeti veren kuruluş ve pazaryerleride konuyu dikkatli takip ederek pozisyonlarını almaktadır. Cuzdan+Kartlar-k

  • Bankalar  

◦       5411 sayılı Bankacılık kanunu ile yetki ve lisanslarını almış Bankalar sistemde doğal Ödeme Hizmeti Sağlayıcısıdır. ◦       Ödeme hesabına para yatırma, çekme ve işletme ilgili işlemleri yapar. Ödeme hesabındaki fonun aktarımı, doğrudan borçlandırma, ödeme kartı veya benzeri araçla yapılan ödeme işlemi, ödeme emri ve para transferi işlemlerini yapar. ◦       Ödeme aracının ihracı veya kabulünü yapar. ◦       Banka içi hesaplar arası havale, ülke içi diğer bankalara EFT yapar. ◦       Fatura ödemelerine aracılık edilmesine yönelik hizmetlerini verir. ◦       Banka üzerindeki müşteri mevduat ve yatırım hesapları için debit kart, kredi kartı ve ön ödemeli kart çıkarma ve işletme haklarına sahiptir.

  • Kapalı Devre

◦       Perakende ve hizmet sektörlerinde iş yapan Marka, Mağaza ve Pazaryerilerinin kendi sistemleri içinde geçerli çıkardıkları sadakat kartları, pazarlama kampanyaları, hediye ve promosyonlar kapalı devre çalışmak koşulu ile kanun kapsamında özel bir yere sahiptir.

  • Cüzdan

wallet-k◦       Bu bölümde anlatacak çok şey var. Bunları ayrı birkaç makale de yurtiçi ve yurtdışı örnekleri, altyapı sistemleri ve cüzdan servisleri tarzında özel makaleler ile aktarmaya çalışacağım. ◦       Bankalar, GSM ve Internet Operatörleri, Cihaz üreticileri, Perakende markaları, Ulaşım sektörü oyuncuları ve sadece bu konuya özel yatırımlar yapan yatırımcı ve girişimciler Dijital ve Mobil Cüzdan servis ve uygulamaları oluşturmaktadır. ◦       Kısaca özetlemek gerekirse, fiziksel cüzdanınızda bulunan kimlik ve nakit dışında sadakat ön ödemeli, debit ve kredi kartlarınızı koyabildiğiniz ve sadece sizin bileceğiniz kullanıcı, kimlik ve şifreleri ile çalışan sanal modelleri olarak düşünebilirsiniz.

  • POS 

◦       Point of Sale yani Satış Noktası anlamı taşımaktadır. Geleneksel EFT POS ve yeni nesil ÖKC (Ödeme Kayıt Cihazı – aşağıda teknoloji bölümünde detaylarını aktarıyorum) cihazları Perakande Şube/Bayi, Market, İstasyon, Otel, Restoran, Kafe, Bar ve Büfelerde ve evlere servislerde kullanılmaktadır. ◦       Perakende markaları ve eticaret firmaları dijital kanallarda müşterilerine satacakları ürün ve hizmetler için POS cihazlarının sanal versiyonunu bankalardan doğrudan veya banka POS ‘larını bir arada sunan POS Hub kuruluşlarından alabilirler.

  • Kapıda Ödeme

◦       Perakende markaları ve eticaret firmaları ürün ve hizmetlerinin satışını önden ödemeli, nakit, havale/eft, ön ödemeli kart, debit/banka kartı ve kredi kartı dışında Kargo ve Kurye firmalarını kullanarak kapıda ürün tesliminde aynı yöntemler ile alabilmektedir. ◦       Ödeme Hizmetleri Sağlayıcısı kuruluşlar Kargo ve Kurye firmalarını kendi sistemleri ve cihazlarını kullandırarak müşterilerinden tahsilat yapabilirler.

  • Micro / Mobil Ödeme

cellular-icon◦       GSM ve Internet Operatörlerinin doğrudan kendi sistemleri veya aracı servis sağlayıcıları vasıtasıyla yaptırdığı ödeme işlemlerini ve tahsilat yapan kuruluşları ifade eder.

  • Ön Ödemeli Kart

◦       Doğrudan Bankaların çıkardığı Ön Ödemeli Kart bir anlamda Cüzdan Kart olarak da görülebilir. ◦       Arkasına güçlü bir banka yapısını alan Kart Servis Sağlayıcısı, Kart İşlemcisi ve Perakende kuruluşları çıkardıkları ön ödemeli kartları müşterilerine vermekte, müşteriler bu kartlara fiziksel ve dijital kanallardan para doldurduktan sonra ağa kayıtlı tüm fiziksel ve dijital üye işyerlerinde kullanabilmektedir.

  • Ödeme Kuruluşu

◦       Ödeme hizmeti sağlamak ve gerçekleştirmek için bu Kanun kapsamında yetkilendirilmiş kuruluşları ifade eder. ◦       Ulusal ve uluslararası ağlara para transferi yapan, fon gönderen ve alan arasındaki transferi kendi hesapları, muhabir banka, kurum ve aracılar arasında sağlar. ◦       Kanun öncesi mahalle aralarında da görmeye başladığınız fatura tahsilatı merkezlerini ifade ediyor. Bugüne kadar düzenleme olmadığı için mahalle bakkaları, büfe, istasyon ve hatta en son kapıcıların elinde POS ‘lar ile apartmanlardan doğrudan tahsilat yaptıklarını duymuştum. Yeni dönemde bu şekilde vatandaşın faturalarını tahsil etmek isteyen kurumlar markalaşmak ve lisans almak zorunda kalacaklar.

  • PTT

◦       PTT kamuda çıkan bir çok kanunda olduğu gibi defakto durumundan ve hali hazırda yaptığı işlemlerden ötürü 6493 sayılı Ödeme Sistemleri kanununda da özel statü tanımlanmıştır. ◦       Kanunda tanınan özel statünün denetimi ve denetim sonrası yetkinin kaldırılması kontrolü PTT ‘nin tamamen özelleştirilebileceği göz önünde bulundurularak Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu ve Kurumuna verilmiştir.  

 

Aracı Paydaşlar

  • Diğer Türk Bankalarına EFT/EMKT yapabilmek için TCMB 
  • Yabancı Bankalar ile Swift Sistemi (Swift AŞ) üzerinden para transferi yapılabilmektedir.
  • Uluslararası Para Transferi Ağ ve Noktalarına erişim için Türkiye ‘deki en büyük oyuncular Western Union, Money Gram ve UPT 
  • Fatura Üreten Kurumlar ulusal ve bölgesel olarak aşağıdaki kategorilere ayrılabilir:

◦       Ulusal GSM ve Telekom firmaları

◦       Bölgesel Elektrik, Doğalgaz ve Su firmaları

◦       Belediye ödemeleri ve vergileri

◦       E-Devlet ve Vergiler  

 

İhtiyaç sahibi Paydaşlar

  • Son Kullanıcı : Faturalarını ödemek isteyen, kişi ve kurumlara para transferi yapmak isteyen, perakende ve internet üzerinden ürün almak için kredi kartı veya nakit kullanarak ödeme yapacak son kullanıcıları ifade etmektedir.
  • Kamu Kurumları : SGK, Adliye, Nüfus Müdürlüğü, Tapu Dairesi, Vergi Dairesi ve e-Devlet uygulamalarının vatandaşların tahakkuk eden primleri, ödeme ve borçlarını tahsil etmelerini sağlayacak sistemler olacak.
  • Belediyeler : İlan, Reklam, Eğlence, İşyeri ve Çalışma İzinleri, Çevre ve Emlak vergisi gibi tahakkuk eden ödeme ve borçları vatandaşlardan tahsil etmek için sistemleri kullanacaklar.
  • Perakende markaları : Perakende ürün ve hizmetleri sunan markalar bayi, şube ve dijital kanalları vasıtasıyla , market, bakkal, istasyon ve büfelerin müşterilerden nakit ve kart dışında alternatif ödeme sistemleri ile tahsilat yapabilecekler.
  • E-Ticaret Firmaları : Dijital kanallar üzerinden dokunulabilir ve sanal ürün ve hizmetler sunan markalar müşterilerden nakit, havale, eft ve kart dışında alternatif ödeme sistemleri ile tahsilat yapabilecekler.
  • Internet devleri : Internet sistemleri üzerinden ürün, hizmetler, abonelik ve üyelik hizmetleri sunan markaların müşterilerden nakit, havale, eft ve kart dışında alternatif ödeme sistemleri ile tahsilat yapabilecekler.

 

Düzenleyici Kurumlar

  • BDDK : Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşlarının İzinlerini verir, Düzenlemeleri yapar ve denetler
  • TCMB :  Sistem İşleticisi İzinlerini verir, Düzenleyici yapar ve denetler
  • TCMB, BTOM, TakasBank, MKK ve BKM : Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerini işleten ve üzerinde işlem yapan kuruluşlar için düzenlemeleri yapar ve denetler

 

Sistem ve Teknolojiler

  • EPOS / ÖKC: Geleneksel EFT POS cihazlarına alışkın durumdayız. 3100 sayılı “Ödeme Kaydedici Cihazlar” kanunu ile Yazarkasa fonksiyonu da olan mobil POS / ÖKC ‘ler hayatımıza girdi. Sancak grubunun Vera ’sı ile başlayan rekabet, sektörün büyük oyuncuları Ingenico, Verifone, Profilo, Beko ve Hugin ile çok agresif hale geliyor.

◦       Yeni dönemde, POS üretici / sağlayıcı aynı zamanda TSM (Transaction Secure Management) ‘in sahibi ve hizmeti son kullanıcıya sunan esnaf ile sözleşme imzalayan taraf olacak. Bankalar ve Ödeme Sistemleri oyuncuları hem ÖKC üreticisi hemde Esnaf ile sözleşme imzalayacaklar.  Merak etmeyin başka bir makalede bu konununda detayına gireceğim.

  • NSDT / VSA : Near Sound Data Transfer (Yakın Ses Veri Transferi) / VSA (Very Secure Authentication) sistemleri SMS ve NFC 2.0 ile karşılaştırılan eski nesil telefonlarda da çalışabilen şifrelenmiş Ses gönderimi ve alımına yönelik Fransız Tagattitude, Fairpay, mcash tarafından e-ticaret ve web portal girişlerinin güvenliği için kullanılmaktadır.

◦       Basit şekilde çalışma modeli; e-ticaret sitesinde alışveriş yaparken ödeme adımında telefonunuzu ve kişisel şifreniz/PIN ‘inizi giriyorsunuz, sistem tarafından şifrelenmiş NSDT ile ses dosyası arıyor sizi, aramayı açtığınızda telefonunuz merkez sunucuya sinyali aldığını ve gerçek numara olduğunu belirten yanıt sesini yolluyor. Sunucu telefonun fiziksel varlığı ve onayını almış olduğu için ödeme işlemini tamamlıyor.

  • RFID : Radyo Frekansı ile Tanımlama(RFID) teknolojisi radyo frekansı kullanarak nesneleri tekil ve otomatik olarak tanımlama yöntemidir. RFID, temel olarak bir etiket ve okuyucudan meydana gelir. RFID etiketleri EPC(Elektronik Ürün Kodu) gibi bilgileri almak, saklamak ve göndermek için programlanabilirler. RFID etiketleri, radyo frekansı ile yapılan sorguları almaya ve cevaplamaya olanak tanıyan bir silikon yonga, anten ve kaplamadan meydana gelir. Yonga, etiketin üzerinde bulunduğu nesne ile ilgili bilgileri saklar.

◦       Mifare, Desfire ve Proximity Kart yapıları RFID teknolojileri üzerine dayanır.

  • BLE / Beacon : Bluetooth Low Energy olarak geçen Bluetooth V4.0 düşük enerji protokolüdür. Daha düşük enerji gerektirdiği için hazırlanan sinyal veren ve alan cihazlar 2 seneye kadar pil değiştirmeden dayanmaktadır.

◦       IEEE 802.15.1 ağ standardında 2.4-2.5 GHz frekansı ile 1 Mbit/s veri hızı, 0.006 sn kurulum/anlaşma hızında çalıştığı için normal Bluetooth ve NFC ‘den daha hızlı işlem yapar. ◦       Apple kendi işletim sistemi iOS 7.0 ile sisteme gömülü getirmekte, kendi desteklediği sinyal cihazlarınada iBeacon ismi veriliyor. ◦       Google ‘da Android 4.3 ile beraber BLE ve Beacon ‘ları desteklemeye başladı. ◦       Paypal piyasada ilk somut denemeleri yapan ve ödeme alan kurum olarak öne çıktı.

  • NFC : Near Field Communication (Yakın mesafe iletişim), akıllı telefon ve benzeri cihazların birbirine dokunarak ya da birbirine birkaç santimetre yaklaştırılarak radyo iletişimi kurmalarına imkan tanıyan standartlar kümesidir. ISO / IEC 14443 ve FeliCa standartlarını da içeren mevcut radyo frekansı tanımlama (RFID) standartlarına dayanmaktadır.

◦       Tüm telefon üreticileri NFC ‘ i cihaz sayılarını artırdı ve güvenlik katmanın diğer teknolojilerden daha iyi olması nedeniyle Apple ‘da sonunda ikna oldu ve NFC ‘ yi yeni cihazlarına ekliyor. ◦       NFC aşağıdaki alanlarda güncel ve gelecek çözümler sağlayarak, bugünün farklı temassız teknolojilerini bütünleştirir: ▪       Erişim kontrolü ▪       Tüketici elektroniği ▪       Sağlık ▪       Bilgi toplama ve değişim ▪       Sadakat ve kuponlar ▪       Ödemeler ▪       Ulaşım

  • SMS : Mobil Ödeme ve Operatör Faturaları ile ödeme servisleri SMS üzerinden çalışmaktadır. SMS ‘in bir diğeri önemide “two-factor authentication (2. faktör onaylama)” modeli güvenliği sağlayan tüm cüzdan ve ödeme servisleri SMS üzerinden çalışmaktadır.
  • QRCode : İşbankası Parakod ile ödeme ve Mobilkasaba cüzdan servisleri ile Türkiye ‘de trend olan QRCode ile ödeme dahada popüler olacağa benziyor. Öncelikle Dijital ve Mobil Pazarlama kampanyalarında kullanılan QRCode giderek Loyalty ve Kart üzerinde kampanya modellerinde de kullanılırken yeni dönemde para çekme, ödeme ve kişisel güvenliği kolaylaştırma adımlarında kullanılmaktadır.
  • VPOS : Virtual POS (Sanal POS) – Bildiğimiz Bankaların Sanal POS hizmetlerini ifade ediyor. Büyük ölçekteki e-ticaret firmaları doğrudan banka Sanal POS ‘larına bağlanabildiği gibi, 12 banka POS ‘unu tek bir platformda sunan Asseco MerchantSafe Unipay ürününü kullanırken, daha küçük ölçekteki e-ticaret firmalarıda entegrasyon ve bonus/puan sistemi entegrasyonlarını sıkıntısız yapmak için PayU ‘u kullanmaktalar.
  • mPOS : Akıllı telefon ve tabletlere takılabilen mobil POS cihazı. Örnek olarak Amerika ‘lı Square ve Paypal ‘ın Avrupa rakiplerinden en büyüğü iZettle
  • mpos_europe

Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Tanımlar

Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Paydasları

 

Çizim: Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Paydaşları 

 

Kanunda bahsi geçen tanımlar ve yorumlarım:

Alıcı: Ödeme işlemi sırasında gönderilecek fonun ulaşması istenen gerçek veya tüzel kişiyi ifade etmektedir.

Banka: TCMB – Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Anonim Şirketini ifade ediyor.

  • * Kanunun 5. maddesi uyarınca Sistem İşleticisine faliyet izinleri verir
  • * Ödeme Sistemlerin işleyişine ve sisteme katılım kural ve sözleşmeler Banka tarafından çıkarılacak yönetmeliklere göre işleticis tarafından belirlenir.
  • * Sistemlerin sorunsuz ve kesintisiz işlemesini sağlamak üzere düzenlemeleri yapar
  • * Sistem İşleticilerini gözetler ve denetler

Elektronik haberleşme işletmecisi: 5/11/2008 tarihli ve 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu çerçevesinde tanımlanan işletmeciyi tarif eder

  • * Yetkilendirme çerçevesinde elektronik haberleşme hizmeti sunan ve/veya elektronik haberleşme şebekesi sağlayan ve alt yapısını işleten şirketi,
  • * GSM ve Internet altyapı ve servis sağlayıcıları ifade ediyor

Elektronik para: Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, kanunda kapsamındaki ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değeri ifade etmektedir.

  • * Tüm sektörler ve Pazarlama alanında yorumlanabilecek çok geniş bir çerçeve ve fırsatlar mevcut. Bu konuyu ayrı bir makalede ele alacağım.

Elektronik para kuruluşu: Kanun kapsamında elektronik para ihraç etme yetkisi verilen tüzel kişiyi ifade ediyor.

  • * Kendi ürün ve hizmetlerini elektronik para ile satacak veya kampanyalarında kabul edecek kurumlarında kanunu iyi okumaları ve yorumlamaları gerekmektekdir.
  • * Markalar, Perakende ürün ve hizmet kuruluşları ile, e/m-ticaret hizmeti veren kuruluş ve pazaryerleride konuyu dikkatli takip ederek pozisyonlarını almaktadır.

Fon: Ödeme Sistemleri ekosisteminde ve kanunda bahsi geçen para transferi ve ödemede kullanılan tüm banknot, madeni para, kaydi para veya elektronik parayı ifade eder.

Gönderen: Sahibi olduğu tanımlı ödeme hesabından veya ödeme hesabı bulunmaksızın ödeme emri veren gerçek veya tüzel kişiyi ifade eder

Katılımcı: Ödeme Sistemine katılarak doğrudan para ve ödeme transfer emri verme yetkisi bulunan ve sistem kurallarına uymakla yükümlü tüzel kişiyi ifade eder

Kişisel güvenlik bilgileri: Ödeme aracı ile işlem gerçekleştirirken kullanılabilecek şifre, kart/hesap/elektronik para/kupon son kullanma tarihi, güvenlik numarası gibi ödeme aracını ve ödeme aracı kullanıcısının kimliğini belirleyici bilgileri ifade eder

Kurul: BDDK – Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunu ifade eder.

  • * Kanun kapsamında ödeme hizmetleri alanında faaliyette bulunmak isteyen ödeme kuruluşu Kuruldan izin almak kaydıyla faaliyette bulunabilir.
  • * Ödeme Kuruluşları tarafından yapılamayacak faaliyetleri belirlemeye ve engellemeye yetkisi vardır. Lisans alıp faaliyete başlamış olsada tüm Ödeme Kuruluşları bu düzenleme ve kurallara uymalıdır.
  • * Kurul, Ödeme kuruluşunun iznini gerekli kuruluş ve işletim şartları, güvenlik ve işletim kriterlerini yerine getirmediği için iptal edebilir

Kurum: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunu,

  • * Ödeme Kuruluşlarının kuruluşu için gerekli bilgi ve belgeler, işleyişine, sermaye ve özkaynak yapısı, şube, temsilci ve dış hizmet sağlayıcısı kullanımı, kurumsal yönetim ilkelerine, iç sistemlerine, bilgi sistemleri / IT yönetimine ve kanun kapsamına girmeyen diğer faaliyetlere ilişkin usul ve esasları MASAK ve Banka ‘nın görüşünü alarak yönetmelikler ile beilrler
  • * Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşu gözetim ve denetimlerini yapar

Masak : Mali Suçları Araştırma Kurulunu ifade eder. Bankalarda olduğu gibi Ödeme Sistemi oyuncuları üzerinde oluşacak legal olmayan para akışı, transferi ve yöntemlerini izleme, denetleme ve kontrolünden sorumlu kuruludur.

Menkul kıymet mutabakat sistemi: Üç veya daha fazla katılımcı arasındaki transfer emirlerinden kaynaklanan menkul kıymet aktarımlarının gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla yapılan takas ve mutabakat işlemleri altyapısı ve sistemini ifade eder.

Merkezi karşı taraf: Bir veya daha fazla piyasada işlem gören finansal sözleşmelerin tarafları arasında alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı da alıcı rolünü üstlenerek işlemlerin tamamlanmasını taahhüt eden kuruluşu ifade eder.

Mutabakat: İki ya da daha fazla taraf arasındaki fon ya da menkul kıymet aktarımından kaynaklanan yükümlülüklerin yerine getirilmesini ifade eder.

Mutabakat hesabı: Banka, bir mutabakat kuruluşu veya merkezi karşı taraf nezdinde bulunan, fon veya menkul kıymetleri muhafaza etmek ve sistemdeki katılımcılar arasındaki işlemlerin mutabakatını sağlamak amacıyla kullanılan hesabı ifade eder.

Mutabakat kuruluşu: Nezdinde mutabakat hesabı bulunduran ve gerektiğinde katılımcıya mutabakat amacıyla kredi verebilen kuruluşu ifade eder.

  • * Burada Takas ve Mutabakat kuruluşu oluşumundan bahsediliyor.
  • * Kredi verme ve escrow mekanizmaları ile proje firmaları ve müşteri arasında yeni bir iş modeli oluşabilir.
  • * Sigorta şirketlerinede burada bir iş çıkabilir gibi görünüyor.

Netleştirme: Bir katılımcının gönderdiği ve aldığı transfer emirlerinden kaynaklanan alacak ve borçların karşılıklı mahsup edilerek tek bir alacak veya borca dönüştürülmesini ifade ediyor.

  • * İki veya daha fazla taraf arasında alacak ve borç netleştirilerek mutabakatın kurulması sağlanıyor.

Ödeme aracı: Ödeme hizmeti sağlayıcısı ile kullanıcısı arasında belirlenen ve ödeme hizmeti kullanıcısı tarafından ödeme emrini vermek için kullanılan kart, cep telefonu, şifre ve benzeri kişiye özel aracı ifade ediyor.

  • * Yeni dönemde Ödeme aracı olarak fiziksel kart, cihaz ve aparat veya sanal (dijital & mobil) uygulama, mesaj, kişisel iz/tag, şifre, biometrik bilgiler kullanılabilecek.

Ödeme emri: Ödeme hizmeti kullanıcısı tarafından ödeme işleminin gerçekleşmesi amacıyla ödeme hizmeti sağlayıcısına verilen talimatı ifade eder.

  • * Ödeme emri / talimatı yukarıda sayılan tüm ödeme araçları ile yapılabiliyor olacak.

Ödeme hesabı: Ödeme hizmeti kullanıcısı adına açılan ve ödeme işleminin yürütülmesinde kullanılan hesabı ifade ediyor.

  • * Ödeme hizmetini gerçekleştirebilmek için Ödeme Hizmeti Sağlayıcısı havuz/normal hesaplarında açılan hesabı ifade ediyor.
  • * Ödeme araçlarını kullanarak ödeme ve para transferi için ödeme hesabına para yatırmak ve çekmek mümkün.

Ödeme hizmeti:

  • * Ödeme hesabına para yatırma, çekme ve işletme ilgili işlemleri kapsar
  • * Ödeme hesabındaki fonun aktarımı, doğrudan borçlandırma, ödeme kartı veya benzeri araçla yapılan ödeme işlemi, ödeme emri ve para transferi işlemlerini kapsar
  • * Ödeme aracının ihracı veya kabulünü kapsar
  • * Para havalesini kapsar
  • * Fatura ödemelerine aracılık edilmesine yönelik hizmetleri kapsar
  • * Ödeme işlemi onayının elektronik haberleşme cihazı aracılığıyla verildiği ve ödemenin son kullanıcı ile mal veya hizmet sağlayan arasında sadece aracı olarak faaliyet gösteren bilişim veya elektronik haberleşme işletmecisine (GSM ve Internet Altyapı ve Servis Sağlayıcıları) yapılması kapsar.
  •       – Maddenin gerekçesi: Ödeme işlemlerinde Cep telefonu, bilgisayar, kiosk ve benzeri elektronik haberleşme cihaz/aparatları kullanımı giderek artmaktadır. Son kullanıcı ödeme işlemine ilişkin onayı ilgili elektronik haberleşme cihazları ile verdiği ve fon aktarımının sözkonusu araçlar aracılığıyla bilişim ve elektronik haberleşme işletmecisi üzerinden gerçekleştirdiği işlemleri (mobil ödeme hizmeti gibi) kapsar.
  •       – Bu durum GSM ve Internet Operatörlerini legal ve lisanslı bir oyuncu haline getirir.

Ödeme hizmeti kullanıcısı: Gönderen, alıcı veya her ikisi sıfatıyla belirli bir ödeme hizmetinden faydalanan gerçek veya tüzel kişiyi ifade eder.

Ödeme hizmeti sağlayıcısı: 5411 sayılı kanun kapsamındaki bankalar, elektronik para kuruluşları, ödeme kuruluşları, ödeme hizmeti sağlayıcısıdır.

Ödeme işlemi: Gönderen veya alıcının talimatı üzerine gerçekleştirilen fon yatırma, aktarma veya çekme faaliyetini ifade eder.

  • * Ödeme işlemini Ödeme araçları ile başlatabilir ve onayınıda aynı araçlar ve teknolojik yöntemler (SMS, Uygulama, Kart, Biometrik vb.) ile verebilir.

Ödeme kuruluşu: Ödeme hizmeti sağlamak ve gerçekleştirmek için bu Kanun kapsamında yetkilendirilmiş tüzel kişiyi ifade eder.

  • * Kurul tarafından yetkilendirilir ve lisanslanır
  • * Kurum tarafından gözetlenir ve denetlenir
  • * Ödeme kuruluşu kredi verme faaliyetinde bulunamaz. Ödenmesine aracılık edilen tutarlar taksitlendirilemez.
  • * Bilişim veya Elektronik haberleşme işletmecisi (ödeme hizmetinin gerçekleştirilmesi yada elektronik para ihracı için toplanan fonların kullanılmaması şartıyla) ödemesine aracılık ettiği tutarı kendi ürettiği faturasına yansıtabilir. Faturanın son ödeme tarihinede ödenmesi kredi sayılmaz. Burada Operatörlere ciddi fırsatlar doğmuştur.

Ödeme sistemi: Üç veya daha fazla katılımcı arasındaki transfer emirlerinden kaynaklanan fon aktarımlarının gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla yapılan takas ve mutabakat işlemleri için gerekli altyapıyı ifade eder

Para havalesi: Gönderen veya alıcı adına herhangi bir hesap açılmaksızın gönderenin, alıcıya veya alıcı adına hareket eden ödeme hizmeti sağlayıcısına fon aktarımı gerçekleştirdiği ödeme hizmetini ifade eder.

  • * Hesap açılmadan sistem içi veya network/ağ içinde gönderilen para transferini ifade ediyor
  • * Hesap açılmadan anlaşmalı para transferi network/ağ ‘larına gönderilen para transferini ifade ediyor

Sistem: Ödeme sistemi ve menkul kıymet mutabakat sistemini ifade ediyor.

Sistem işleticisi: Sistemin günlük işleyişinden sorumlu olan ve sistem işletimi için gerekli olan faaliyet iznine sahip       tüzel kişiyi ifade eder.

  • * TCMB tarafından yetkilendirilir, gözetlenir ve denetlenir.
  • * Kanunda tanımlanan yetki ve şartlar ile doğal adaylar: TCMB, BTOM, TakasBank, MKK ve BKM olacaktır.
  • * Yeni adayların çıkmasını bekliyorum, olmaki özel sektör işin içine girmeli ve rekabet ortamı oluşmalı.

Takas: Sisteme gönderilen transfer emirlerinin aktarımı, bu emirlerin karşılıklı olarak iletilmesine ve mutabakat öncesi provizyon alındığı durumlarda provizyon alınmasına aracılık edilmesi ve bazı durumlarda bu emirlerin netleştirilmesi işlemlerini ifade ediyor.

Takas odası: Katılımcıların net borç veya alacak durumunun hesaplanmasından sorumlu kuruluşu ifade eder.

Transfer emri: Bu tanıma girenleri şu maddeler ile ifade edebiliriz

1)    Belirli miktarda fonun sistem içerisinde katılımcılar arasında devrolunmasına ilişkin katılımcı talimatını ifade eder.

2)    Ödeme yükümlülüğünün üstlenilmesi veya yerine getirilmesi sonucunu doğuran, sistem kurallarına uygun talimatı ifade eder.

3)    Menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçları üzerindeki hakları kaydi olarak veya sair şekilde sistem içerisinde devretmeye yönelik katılımcı talimatını ifade eder.

 

Bir sonraki makalede sizlere, yukarıdaki Peyzaj ‘da modellediğim Ödeme Sistemleri Mimarisi, Ekosistem Oyuncuları, Yerel ve Uluslararası İş birliği yapılan Kuruluşlar, Ödeme Sistemleri ihtiyacı olan Sektörler, Aracı Kamu kurumları ve Özel kuruluşlar, Düzenleyiciler ile ekosistemde kullanılan tüm teknoloji ve cihazlar ve aralarındaki iş akışlarını aktarmaya çalışacağım.

6493 Sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Kanunu”

Sizlere bu makalemde; Temmuz ayında tüm Bankacılık, Perakende, E-ticaret, Pazaryerleri, Ön Ödemeli Kart, Marka, Kargo, Pazarlama, Sadakat, Fatura Üreten & Tahsilat kurumları, Para Transferi sektörünün yönetmeliklerinin çıkmasını beklediği “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Kanunu” ‘nun resmi gerekçelerini yorumlarım ile beraber aktaracağım.

shopping

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Gelişen teknoloji ile birlikte ödemeler alanında görülen çeşitli uygulamalar sayesinde günlük hayatta gerçekleştirilen birçok ticari ve finansal işlem için nakit dışı ödeme yöntemleri kullanılmaya başlanmıştır.
  2. Elektronik para modeli ile çalışan ödeme araçlarının yaygınlaşması, bunlara ilişkin hukuksal yapının oluşturulması gerekiyor.
  3. Elektronik paranın merkez bankalarının para politikalarına, ödeme sistemlerine ve ekonomik istikrara etkisi artmaktadır. Dolayısı ile elektronik para ihracı ve kullanımının hukuksal düzenlemeler ile kontrol edilmesi zorunludur. Bu nedenle günümüz ve yakın gelecekteki özellikle mobil alandaki teknolojik gelişim ihtiyaçlarına cevap verebilecek, ve iç-dış Turizm ‘i düşündüğünüzde uluslararası mevzuatlar ile de uyumlu düzenlemeler gerekli hale gelmiştir.
  4. Gerçekleşen tüm ödeme işlemi hizmetini sunanlar ve yararlananlar arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi gerekmektedir. Uluslararası mevzuatlar ile uyumlu bir düzenleme; hem ödeme hizmetleri ve elektronik para hem de ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin arasındaki ilişkileri ve kullanılan tanımlamaları netleştirerek mevzuat bütünlüğünü sağlayacaktır.
  5. “Ödeme Hizmetleri” kuruluşlarının bazıları (Bankalar) çeşitli otoritelerin gözetim ve denetimi altında sürdürürken, bazı kuruluşlar herhangi bir otoriteden izin almadan ve kontrole tabi olmadan faaliyetlerini sürdürmektedir. Zaman zaman Vatandaş ve Tüketici haklarının korunması açısından ciddi sıkıntılara yol açabilmektedir.
  6. Bankalar dışındaki kuruluşların “Ödeme Hizmetleri” sektöründe faaliyet göstermesi rekabetin artması, hizmet kalitesinin yükselmesi, tüketiciler açısından maliyetlerin düşmesi ve bankacılık hizmetlerinden faydalanamayan kesimlerin bu hizmetlere daha kolay ulaşmasını sağlayacak.
  7. “Ödeme Hizmetleri” temel olarak; gönderenden alınan fonun alıcıya ulaştırılmasıdır. Bu tür işlemlerde sektöre olan güveni olumsuz etkileyebilecek uygulamaların önlenmesi amacıyla banka-dışı kuruluşların “Ödeme Hizmetleri” alanında işlem gerçekleştirirken faaliyetlerinin düzenlenmesi gerekmektedir.
  8. Merkez bankalarının temel amacı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri” ’nin güvenli ve etkin bir şekilde çalışmasını sağlamaktır. Sistemlerin sorunsuz bir şekilde çalışmasının merkez bankaları ve finansal istikrar açısından çok önemlidir. Bu sistemlerin artan kullanımı, gerçekleşen işlemlerin büyük miktarlara ulaşması ve sistem katılımcılarından birinin karşılaşacağı kredi veya likidite problemin diğer katılımcılara da yayılarak zincirleme bir etki doğurma ihtimali yükselmektedir.
  9. Güvenli ve etkin bir şekilde çalışan bir sistemin sağlam bir hukuksal temele ve sistemin etkin çalışmasına engel olabilecek finansal ve operasyonel risklerin kontrolünü sağlayan bir mekanizmaya sahip olması gerekmektedir.
  10. Bu çerçevede, Uluslararası Mutabakat Bankası (Bank for International Settlements – BIS) bünyesinde sistemler konusunda faaliyet gösteren Ödeme ve Mutabakat Sistemleri Komitesi (Committee for Payment and Settlement Systems – CPSS) sistemlerin gözetimini merkez bankalarının başlıca görevlerinden biri olarak kabul etmiştir.
  11. 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununda; “Bankanın temel görevleri” bölümü 4. maddesi 3.fıkrasının (I) numaralı bendinin (f) alt bendinde “Türk Lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, ödemeler için elektronik ortam da dahil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek” hükmü yer almaktadır.
  12. Katılımcıların “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri” ‘de gerçekleştirdikleri işlemler finansal sistem içerisindeki  varlık akışlarının önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. Dolayısı ile gerçekleşen işlemlerin nihai olması ve mutabakatı gerçekleşen işlemlerin iptal edilememesi, katılımcıların varlık akışlarında ve sistemik bir riskin oluşmasını önleyecektir.
  13. 6493 sayılı kanun ve yönetmelikleri ile Türkiye’de faaliyet göstermekte olan tüm sistemlerde gerçekleşen işlemlerin hukuksal zemini güçlendirilecek, gözetim konusunda da uluslararası standartlar ve uygulamalar gerçekleştirilecektir.
  14. Avrupa Birliği (AB) Müktesabatının üstlenilmesine ilişkin Türkiye Ulusal Programının uygulanması, koordinasyonu ve izlenmesine dair Bakanlar Kurulu kararı 31/12/2008 tarihli Resmi Gazetede yayımlandığı için zaman baskısı da vardır.
  15. Sistemler, ödeme hizmetleri ve elektronik para kuruluşları ile ilgili olarak AB müktesabatına uyum sağlamak amacıyla Sermayenin serbest dolaşımı ve Mali hizmetler fasılları kapsamında Ödeme Sistemleri Kanununun ivedi olarak çıkarılıp uygulanması gerekmektedir.
  16. Kanun hazırlanırken sistemler, ödeme hizmetleri ve elektronik para hususlarında Türk mevzuatını AB müktesebatına uyumlaştırmak için 2007/64/EC sayılı Ödeme Hizmetleri Direktifi, 2009/44/EC sayılı direktif ile değişik 1998/26/EC sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerinde Mutabakatın Nihailiği Direktifi ve 2009/110/EC sayılı Elektronik Para Kuruluşlarının Kurulması, Faaliyetlerinin Sürdürülmesi, Denetimi Direktifi dikkate alınmıştır.

Sonuç olarak; gerek AB müktesebatına uyum sağlanması, gerek sistemler, ödeme hizmetleri ve elektronik para kuruluşları alanındaki hukuki boşluğun doldurulması, gerekse de söz konusu alanların sağlıklı gelişimi, ana kavramların tanımlanması, hak ve yükümlülükler ile yaptırımların belirlenmesi gerekliliğinden hareketle bu kanun hazırlanmıştır.

 

Bir sonraki makalem “Türkiye Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Potansiyel Oyuncuları” başlıklı olacak. Grafik ve mimari olarak tüm yerli & yabancı oyuncuları, düzenleyicileri, kullanılacak teknolojileri, hedef müşteriler, perakende ve e-ticaret sektörü ile olacak ilişkilerini aktarmaya çalışacağım. 

MKK (Merkezi Kayıt Kuruluşu)

MKK, sermaye piyasası araçlarının kaydileştirilmesine ilişkin işlemleri gerçekleştirmek, kaydileştirilen bu araçları ve bunlara bağlı hakları, elektronik ortamda, üyeler ve hak sahipleri itibarıyla kayden izlemek ve merkezi saklamasını yapmak üzere faaliyet gösteren merkezi kayıt ve saklama kuruluşudur. Hali hazırda payları Borsa İstanbul’da işlem gören şirketlerin pay senetleri, borsa yatırım fonları, yatırım fonları, devlet iç borçlanma senetleri, özel sektör borçlanma araçları, varlığa dayalı menkul kıymet ve kira sertifikaları MKK tarafından kayden izlenmektedir.

MKK nezdinde kayden izlenen söz konusu sermaye piyasası araçlarından Borsa İstanbul nezdinde işlem görenlere ilişkin alım satım işlemlerinin takas  ve mutabakatı MKK ile Takasbank arasındaki bütünleşik sistem aracılığı ile gerçekleştirilmektedir. Borsa İstanbul’da gerçekleşen söz konusu işlemlerin mutabakatı, Takasbank’tan alınan müşteri bazında netleşmiş işlem sonuçları doğrultusunda, yatırımcıların MKK nezdindeki hesaplarında menkul kıymetlerin transferi gerçekleştiğinde tamamlanmaktadır.

Bu kapsamda, Borsa İstanbul’da işlem gören söz konusu sermaye piyasası araçlarının alım satım işlemlerinin takas ve mutabakatının sorunsuz gerçekleşebilmesi için MKK sisteminin Takasbank’ın sistemi ile koordineli biçimde çalışması gerekmektedir.

MKK – Merkezi Kayıt Kuruluşu ‘nun Yatırımcı, Borsa İstanbul, Aracı Kurumlar ve Takasbank ekosistemindeki yeri ve akışlarını gösterebilmek için temsili bir mimari çizdim.

MKK-wBIS&Takas-k

Takasbank (İSTANBUL TAKAS VE SAKLAMA BANKASI A.Ş.)

İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) piyasalarında gerçekleşen menkul kıymet alım satım işlemlerinin takası; İMKB faaliyete geçtiğinde üyelerin kendi aralarında gerçekleşmekteyken 1988 yılından sonra İMKB bünyesinde kurulan bir müdürlük tarafından gerçekleştirilmeye başlanmıştır.

İMKB ve üyelerinin ortaklığıyla 1992 yılında kurulan İMKB Takas ve Saklama A.Ş., 1996 yılında Takasbank İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. adıyla bir sektör bankasına dönüşmüştür. Takasbank, son olarak İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. unvanını almıştır.

Borsa İstanbul bünyesinde bulunan “Pay Piyasası”, ”Gelişen İşletmeler Piyasası”, ”Borçlanma Araçları Piyasası”, ”Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası” ve “Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası”nda gerçekleşen işlemlerin taraflar arasındaki takas ve mutabakatı Takasbank’ta gerçekleşmektedir. Takasbank bünyesindeki fon ve menkul kıymet transferi işlemleri ödeme karşılığı teslimat (Delivery versus Payment – DvP) ilkesine göre gerçekleştirilmektedir. DvP ilkesi kapsamında, menkul kıymet aktarımı, söz konusu menkul kıymete ilişkin fon aktarımının gerçekleşmesi ile eş anlı olarak yapılmaktadır.

Finansal piyasalarda gerçekleşen işlemlerin önemli bir bölümü aracı kurumlar tarafından yapılmaktadır. Aracı kurumlar banka olmadıkları için TCMB tarafından işletilen EFT-EMKT sistemine üye olamamakta, Takasbank üzerinden bu sistemlere ancak dolaylı olarak katılabilmektedirler. Bu nedenle Takasbank TCMB ile bu tür aracı kurumlar arasında köprü görevi üstlenmiştir.

Gün boyunca Borsa İstanbul’da gerçekleşen pay senedi ve tahvil-bono alım satım işlemleri, gün sonunda Takasbank tarafından çok taraflı netleştirmeye tabi tutulmaktadır. Çok taraflı netleştirmeye göre hem menkul kıymet hem de fon bacağında net borçlu ve net alacaklı katılımcılar belirlenmektedir. Netleştirme sonucuna göre ortaya çıkan net pozisyonların kapatılması işlemi DvP prensibine göre gerçekleştirilmektedir.

Örneğin, (t) gününde Borsa İstanbul’da gerçekleşen pay senedi işlemlerine ilişkin bilgiler aynı günün sonunda Takasbank’a iletilir. Takasbank takas merkezinde yapılan netleştirme sonucunda, pay senedi için hem katılımcı aracı kuruluş hem de yatırımcı adına, fon için ise sadece katılımcı aracı kuruluş adına net alacak ve borç miktarları hesaplanarak sonuçlar Merkezi Kayıt Kuruluşuna (MKK) gönderilir. Müşteri bazında hesaplanmış olan detaylı borç/alacak bilgileri kapsamında müşterilerin hesapları MKK tarafından kontrol edilerek sonuçlar aynı gün Takasbank’a gönderilir ve (t) günü akşamından itibaren katılımcılar tarafından görülebilecek duruma gelir. (t+1) günü, katılımcı aracı kuruluşlar varsa hatalı işlemlere ilişkin kayıtları Takasbank’a iletir ve gerekli düzeltmelerin ardından (t+1) günü akşamı borçlu müşteri hesaplarına borçlu oldukları miktar kadar blokaj uygulanır. (t+2) günü borçlu müşterilerin MKK nezdindeki hesaplarında bulunan menkul kıymetler Takasbank Takas Havuz Hesabına aktarılır. Net fon borcu bulunan aracı kurumlar da ilgili fonu Takasbank nezdindeki nakit hesaplarına gönderir ve menkul kıymet ile nakit borç ve alacağı eş anlı olarak DvP ilkesine göre kapatılır ve taraflar alacaklarını almış olur.

Borçlanma araçları piyasası işlemleri için takas sisteminin işleyişi de yukarıda bahsedilen pay senedi işlemlerine benzer şekilde gerçekleşmektedir. Fakat pay senedi işlemlerinden farklı olarak borçlanma araçları piyasası işlemlerinin takası ve mutabakatı aynı gün içinde gerçekleştirilmektedir.

Not:
Borçlanma araçları piyasasında TL cinsinden işlemlerin takas ve mutabakatı aynı gün (t+0), döviz ödemeli işlemlerin takas ve mutabakatı ise bir iş günü sonra (t+1) gerçekleştirilmektedir.

Temsili olarak Borsa İstanbul, Takasbank, MKK ve Aracı Kurumlar ekosistemini sizler için bir mimari ve akışa dönüştürdüm.

Takasbank Ekosistemi ve Akışı

BIS&Takasbank-Isleyisi-k

BTOM (Bankalararası Takas Odaları Merkezi) – 5941 sayılı Çek Kanunu

Türkiye’de çek takası faaliyetleri ilk kez Osmanlı Bankası tarafından yürütülmeye başlanmış, TCMB’nin kurulması ile birlikte İstanbul’da faaliyette bulunan takas odası 1933 yılında TCMB bünyesine alınmıştır. Daha sonra çek takasının yaygınlaştırılması amacıyla Ankara ve İzmir’de de takas odaları kurulmuştur. 1970 yılında yürürlüğe giren 1211 sayılı TCMB Kanunu ile TCMB şubelerinin bulunduğu illerde de takas odaları faaliyete başlamıştır. 1985 yılında merkezi Ankara’da bulunan BTOM kurulmuş ve Türkiye’de gerçekleşen çek takası faaliyetleri BTOM’a bağlı odalarda yapılmaya başlanmıştır.

 

Çek takası işlemleri önceleri fiziki ortamda çeklerin el değiştirmesi ile yapılmaktayken 1993 yılında İstanbul, 1997 yılında ise Ankara’da elektronik çek takası sistemine geçilmiş ve çek bilgilerinin bilgisayara girilmesi suretiyle elektronik ortamda takas yapılmaya başlanmıştır. Bu sistemin uygulamaya geçmesi ile Ankara ve İstanbul takas odaları dışındaki diğer takas odaları iki aşamada, 31 Aralık 2002 ve 30 Haziran 2003 tarihlerinde kapatılmıştır.

 

Çek, diğer kıymetli evraklardan farklı olarak özel bir kanunla düzenlenmiş ödeme aracıdır. Ayrıca, çek, ekonomi içinde paranın fiziki olarak el değiştirmesine alternatif olacak şekilde kullanılan bir varlıktır. Çekin keşidecisinden lehdarına kadar kullanımının yazılı olarak düzenlenmesi ve çek kullanımının ve dolaşımının ülke içinde farklı bölgelerde çeke olan güvenin sağlanması bakımından BTOM önemli bir yere sahiptir. Bu çerçevede, BTOM bir ödeme aracı olarak çekin farklı bankalar arasında dolaşımını sağlayarak para nakil hareketlerini ve bundan kaynaklanabilecek riskleri azaltmakta emek ve zaman tasarrufu sağlamaktadır. Farklı bankaların şubelerine ibraz edilen çeklerin, ait oldukları bankalardaki hesaplarından tahsil edilmesini sağlayan sistem çek takas sistemidir. Bu sisteme ilişkin faaliyetlerin yürütülmesi TCMB gözetimi altında BTOM tarafından gerçekleştirilmektedir. Çek hamili tarafından tahsil edilmek üzere çek hesabının bulunduğu bankaya ibraz edilen çekler BTOM’da işlem görmemektedir.

 

5941 sayılı Çek Kanunu’nun 8. maddesi ile TCMB, çeklerin banka şubeleri arasında hesaben ödenmesini sağlayacak tüzel kişiliği haiz sistemi kurmaya ve gözetimi altında yürütmeye yetkili kılınmıştır. Bu kapsamda, çek takası işlemlerini yürüten Bankalararası Takas Odaları Merkezi (BTOM) faaliyetlerini, TCMB gözetimi altında sürdürmekte ve BTOM Yönetim Kurulu Başkanlığı görevi TCMB Ödeme Sistemleri Genel Müdürü veya Genel Müdür Yardımcısı tarafından yürütülmektedir.

Ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin karşılıksız çeklere ilişkin işlemler 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5’inci maddesi ile 1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 44 üncü maddesine dayalı olarak yerine getirilmektedir.

 

Söz konusu mevzuat uyarınca, karşılıksız çek keşide eden hesap sahiplerine ilişkin banka genel müdürlüklerince TCMB ‘ye gönderilen karşılıksız çek bildirimleri ve bu çeklere ilişkin sonradan yapılan ödemelere ait bildirimler ile mahkemelerce çek düzenlemeleri ve bankalarda çek hesabı açmaları yasaklananlar ve bu kişilere ilişkin yasak kaldırma kararları, haftalık dönemler halinde tüm banka genel müdürlüklerine elektronik ortamda duyurulmaktadır.

 

Sistem Performansı :

BTOM’da çek takası işlemleri elektronik ortamda çeke ilişkin bilgilerin iletilmesi esasına dayanılarak yapılmaktadır. 2013 yılı Ekim ayında yeni elektronik çek takas sistemine geçilmiştir. Bu yeni sistemle, çek takası işlemlerinin gerçekleştirildiği elektronik altyapının performansında önemli bir artış yaşanmıştır.

 

1 milyon çekin işlem süresi önceki sistemde yaklaşık 50 dakika iken, yeni sistemde 6 dakikadır. İşlem rekorunun kırıldığı günde sistemde yaklaşık 872 bin çek işlem görmüştür. BTOM takas sisteminde 2013 yılında günde ortalama 73 bin çek işlem görmüştür.

 

BTOM-Cek-Takas-Sistemi-k

 

 

 

Kaynak: TCMB Ödeme Sistemleri Raporu 2014

 

Sistemin İşleyişi :

  • Bir banka şubesi kendisine ibraz edilen farklı banka çekini genel müdürlüğü vasıtasıyla BTOM’a ibraz ederek çek hesabında çekin ödenebilmesi için yeterli miktarda paranın olup olmadığını kontrol etmelidir. Bu işleme provizyon denir. Bu kontrol, BTOM tarafından ilgili çeke ait bilgilerin çeki veren banka genel müdürlüğü kanalıyla çek hesabının bulunduğu şubeden alınması ile gerçekleştirilmektedir. Provizyon bilgisi yine BTOM aracılığıyla çekin ibraz edildiği bankaya gönderilerek, çekin farklı bir banka şubesince ödenmesi sağlanmaktadır.
  • Çek takası sistemi çok taraflı netleştirme ilkesine göre çalışmaktadır ve netleştirme sonucu ortaya çıkan net pozisyonlar sonraki gün öğlen saat 12:00’a kadar kapatılarak mutabakat BTOM’un TCMB nezdindeki hesabında sağlanmaktadır. Buna göre, örnekte yer alan işlemler uygulamada aynı iş günü içinde gerçekleşmemektedir.
  • Bankalar BTOM’da takasa girecek çeklere ilişkin bilgileri takas merkezlerinde bir önceki gün toplayarak (t) günü sabah saat 6’ya kadar BTOM’a göndermektedirler. Sabah 6’dan sonra BTOM’dan muhatap oldukları çeklere ilişkin bilgileri alan bankalar, aynı gün saat 17:30’a kadar provizyon sonuçlarını BTOM’a göndermekle yükümlüdürler.
  • Saat 17:30’dan sonra BTOM katılımcıların birbirleri adına gerçekleştirdikleri çek ödemelerini çok taraflı netleştirmeye tabi tutarak katılımcıların net borç ve alacaklarını belirlemektedir. Netleştirme sonucunda net borçlu olan katılımcıların yükümlülüklerini (t+1) günü öğlen saat 12’ye kadar BTOM’un TCMB nezdindeki mutabakat hesabına göndermeleri gerekmektedir.
  • Tüm borçlu katılımcıların yükümlülüklerini yerine getirmelerinin ardından BTOM alacaklı katılımcılara alacaklarını göndererek (t) gününde gerçekleşen takas işlemlerinin mutabakatını ertesi gün (t+1) sağlamış olmaktadır.

 

2007-2013-Cek-Takas-Sistemine-Ibraz-k

 

 

 

Kaynak: TCMB Ödeme Sistemleri Raporu 2014

EMKT (Elektronik Menkul Kıymet Transfer) Sistemi

TCMB tarafından 2000 yılında kurulan Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) sistemi; menkul kıymetlerin bankalar arasında aktarımının ve mutabakatının, elektronik ortamda gerçek zamanlı ve kaydi olarak yapılmasını sağlayan sistemdir.

TCMB ödeme sistemleri yeniden yapılandırma  programı çerçevesinde geliştirilen EMKT sisteminin ikinci nesil sürümü 12 Temmuz 2013 tarihinde hizmete alınmıştır.

EMKT sisteminde devlet iç borçlanma senetleri (DİBS), likidite senetleri ile Özelleştirme İdaresi ve Kamu Ortaklığı Fonu gibi bazı kamu kuruluşları tarafından ihraç edilen senetlere ilişkin işlemler yapılmaktadır. EMKT’de yapılan işlemlerde ödeme karşılığı teslimat ilkesi (Delivery versus Payment – DvP) geçerlidir. Bu ilke kapsamında, menkul kıymet aktarımı, söz konusu menkul kıymete ilişkin fon aktarımının gerçekleşmesi ile eş anlı olarak yapılmaktadır.

EMKT Sisteminde Kredi Riski : Elektronik Menkul Kıymet Transfer sisteminde ise işlemler temel olarak ödeme karşılığı teslimat ilkesine göre gerçekleştiğinden ve bu bağlamda menkul kıymet teslimatı ve ödemenin mutabakatı eş zamanlı olarak yapıldığından, bu türdeki işlemlerde de kredi riski bulunmamaktadır.

Sistem Katılımcıları: 2013 sonu itibarıyla; bankalar arası TL aktarım sistemi, müşteriler arası TL aktarım sistemi ve EMKT sisteminde TCMB dahil 49’ar katılımcı bulunmaktadır.
Sadece EMKT sisteminin katılımcısı olan MKK bu sistemlerdeki tek banka dışı katılımcıdır.

2000-2013-EMKT-Islem&Tutarlari-k

 

 

Kaynak: TCMB Ödeme Sistemleri Raporu 2014 

EFT (Elektronik Fon Transfer) Sistemi

TCMB’nin sahibi ve işleticisi olduğu Elektronik Fon Transfer (EFT) sistemi, Türk lirası üzerinden yapılan ödeme işlemlerinin elektronik ortamda gerçek zamanlı brüt mutabakatını sağlayan sistemdir. 1992 yılında kurulan EFT sisteminin 2000 yılında teknolojik gelişmeler ve ihtiyaçlar doğrultusunda yazılım ve donanımında önemli değişiklikler yapılarak kapasite ve performans artırımı sağlanmıştır. Bkz. Detaylı bilgi makalenin sonunda.

2012 yılına kadar EFT sisteminde gerçekleşen işlemlerde alt veya üst limit bulunmaması nedeniyle zamanla GSM Operatörlerindeki SMS trafikleri gibi (Bkz. Not bölümüne bakınız) , önemli/büyük ve daha az önemli/küçük işlemlerin önceliklendirilmesi ve gerçekleşmesi konusunda riskler oluşmuştur.

Not: GSM Operatörlerinde OTP (Tek seferlik şifre) için ayrı SMS sunucuları, tek bireysel/kurumsal gönderimler için genel SMS sunucusu ve toplu gönderimler (Bulk, bayram tebrikleri gibi) için Bulk SMS sunucusu çalışıyor. Yakında Ödeme Sistemleri Oyuncuları ile EFT sisteminde de benzeri ayrımlara gidilebilir. Takip edip göreceğiz.

Zamanla küçük tutarlı ödeme işlem adedinin (bkz. Ekteki resim) toplam ödeme işlemleri içindeki payının oldukça yüksek olması, büyük tutarlı ve acil ödemelerin gerçekleşmesinde bir risk unsuru oluşturmaya başladı.

Bu nedenle 7 Aralık 2012 tarihinde işlevsel bir ayrıma gidilerek EFT sistemi 2 ayrı yapıda ele alınmaktadır:

  1. Son müşteriler arası TL aktarım sistemi

Müşteriler arası Türk lirası aktarım sistemi bileşeninde hesaba ve isme yapılan müşteri ödemeleri, kamu ödemeleri, konut, iş yeri ve diğer kira ödemeleri, maaş ve kredi kartı ödemeleri gibi bankaların müşterileri adına gerçekleştirdikleri ödemeler bu sistemde işlenmektedir.

  1. Bankalararası TL aktarım sistemi

bankalararası Türk lirası aktarım sistemi bileşeninde ise bankaların birbirleri arasında gerçekleştirdikleri ödemeler ile yurt dışı finansal kuruluşlara sağladıkları muhabirlik hizmetlerine ilişkin bankacılık ödemeleri gerçekleştirilmektedir.

 

Mevcut durumda her iki bileşen/sistem de TCMB tarafından oluşturulan yazılımlar ve ekiplerden hizmet almaktadır.

Alacaklandırma esasına göre çalışan EFT sisteminde ödemeler bekletilmeden alıcılarına iletilmekte ve gün sonunda, gerçekleşmeyen emirler iptal edilmektedir. Ayrıca, katılımcıların hesap bakiyelerinin eksiye düşmesine izin verilmemektedir. Katılımcıların sisteme gönderdikleri ödeme emirleri ancak hesaplarında yeterli bakiye bulunması durumunda gerçekleşmekte, aksi durumda yeterli bakiye bulununcaya kadar sırada beklemektedir.

EFT Sisteminde Kredi Riski: Elektronik Fon Transfer sistemi gerçek zamanlı brüt mutabakat esasına göre çalıştığından, ödeme emirleri, katılımcıların TCMB nezdinde bulunan Elektronik Fon Transfer sistemi hesabında yeterli fonun bulunması koşuluyla gerçekleştirilmektedir.

Böylece, sistemde taraflardan birinin yükümlülüğünü karşılayamaması durumundan kaynaklanacak kredi riski bulunmamaktadır.

Sistem Katılımcıları: 1 sayılı Bankacılık Kanunu uyarınca Türkiye’de faaliyette bulunan bankalar, TCMB onayı ile EFT sistemine katılımcı olabilmektedir.

Önemli Not: TCMB işlettiği EFT sisteminde son yapılan yenilemeler ile sistem performansı artırılmıştır. Son performans bilgisi:

Müşteriler arası TL aktarım sisteminde dakikada 35 bin,

Bankalar arası TL aktarım sisteminde ise dakikada 1.800 mutabakat yapılabilmektedir.

1992-2013-Gerceklesen-EFT-miktari-k

 

 

 

Kaynak: TCMB Ödeme Sistemleri Raporu 2014

Merkez Bankalarının Ödeme Sistemleri Alanındaki Rolü

Ödeme sistemleri ekosistemi ve oyuncularının finansal piyasalarda rolü ve önemi çok büyüktür. Finansal piyasalarda yapılan ödemelerin yüksek tutarlı olması ve bu piyasalarda çok hızlı bir parasal dönüşüm olması, ödeme sistemlerinin bu piyasalar için önemini artırmaktadır. Finansal piyasa katılımcıları arasındaki bağımlılıkların artmasıyla bu piyasalarda gerçekleştirilen ödemeler sistemik olarak önemli hale gelmiştir.

Finansal kuruluşlardan herhangi birinin yüksek tutarlı bir ödemeyi zamanında gerçekleştirememe veya hiç gerçekleştirememe durumu, tüm finansal sistemi ciddi likidite ve kredi risklerine sürükleyebilmektedir. Ödeme sistemlerinden kaynaklanan ve finansal sistemin bir bölümünde başlayan sorun, diğer alanlara da sirayet ederek finansal istikrarı tehdit edebilmektedir.

Dünya ekonomisinde yaşanan finansal krizlerin ardından fiyat istikrarını sağlamak görevinin yanı sıra finansal istikrara katkıda bulunmak, merkez bankalarının temel görevleri arasında yer almaktardır. Ödeme sistemlerinin, finansal istikrar açısından gün geçtikçe daha fazla önem kazanması, merkez bankalarının ödeme sistemlerinin kesintisiz, güvenli ve etkin çalışması konusunda daha fazla rol üstlenmelerine yol açmaktadır. Bu çerçevede, BIS (Borsa İstanbul) bünyesinde çalışmalarını sürdüren ve merkez bankalarına gerek yurt içi gerek sınır ötesi ödeme ve mutabakat sistemleri gelişmelerini takip etme imkânı sağlayan bir forum olarak hizmet etmekte olan Ödeme ve Mutabakat Sistemleri Komitesi (Committee for Payment and Settlement Systems – CPSS) ödeme sistemlerinin gözetimini merkez bankalarının başlıca görevlerinden biri olarak kabul etmektedir. Ayrıca, ödemeler alanında ortaya çıkan yeni ürünler de merkez bankalarının gözetim işlevinin genişlemesine etki yapmaktadır.

Merkez Bankalarının Ödeme Sistemlerinde 3 ana rolü vardır:

  1. Ödeme Sistemlerini işletme: Ödeme ve menkul kıymet takas ve mutabakat hizmetlerinin sağlanması
  2. Ödeme Sistemlerinde kolaylaştırıcı ve yönlendirici olma: Nakit dışı ödemelerdeki gelişmelerin koordine edilmesi ve şekillendirilmesi
  3. Ödeme sistemlerinin gözetimi : Ödeme sistemlerinin güvenli ve verimli bir şekilde işlemesini sağlamak üzere, ödeme sistemleri alanında dikkat edilmesi gereken hususların ve ilkelerin belirlenmesi, sistemlerden kaynaklanan risklerin belirlenerek gerekli politikaların oluşturulması

TCMB ‘nin Ödeme Sistemlerindeki Rolü
1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 4. maddesinin, 3. fıkrasının, “Bankanın Temel Görevleri” başlıklı (I) numaralı bendinin, (f) alt bendinde “Türk lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve gözetimini sağlamak ve gereken düzenlemeleri yapmak, ödemeler için elektronik ortam da dahil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek” TCMB’nin temel görevleri arasında belirtilmektedir.
Bu kapsamda; TCMB tarafından 1992 yılında Elektronik Fon Transfer (EFT) sistemi, 2000 yılında da Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) sistemi kurulmuştur.

5941 sayılı Çek Kanunu’nun 8. maddesi ile TCMB, çeklerin banka şubeleri arasında hesaben ödenmesini sağlayacak tüzel kişiliği haiz sistemi kurmaya ve gözetimi altında yürütmeye yetkili kılınmıştır. Bu kapsamda, çek takası işlemlerini yürüten Bankalararası Takas Odaları Merkezi (BTOM) faaliyetlerini, TCMB gözetimi altında sürdürmekte ve BTOM Yönetim Kurulu Başkanlığı görevi TCMB Ödeme Sistemleri Genel Müdürü veya Genel Müdür Yardımcısı tarafından yürütülmektedir.

Ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin yasal altyapısının güçlendirilmesi ile Avrupa Birliği (AB) müktesebatı ve uluslararası standartlarla uyumlu bir mevzuat çerçevesinin oluşturulması amaçlarıyla 2008 yılı AB Müktesebatının üstlenilmesine ilişkin Türkiye Ulusal Programı’nda “Ödeme Sistemleri Kanunu Taslağı” hazırlama sorumluluğu TCMB’ye verilmiştir. TCMB tarafından ilk taslağı hazırlanan 6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun”, 27 Haziran 2013 tarih ve 28690 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
TCMB’ye, 6493 sayılı Kanunun 8. maddesi ile ülkemizde kurulmuş veya kurulacak olan tüm ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin gözetimini yapma, 6. maddesi ile sistem işleticiliğine ilişkin faaliyet izni başvurularının değerlendirilmesi, 4. maddesi ile sistemlerin sorunsuz ve kesintisiz işlemesini sağlamak üzere gerekli düzenlemeleri yapma konularında görev ve yetki verilmektedir. Ayrıca, anılan Kanun ile sistem işleticilerine yaptırım uygulama ve gerekli olduğu hallerde sistemin işletimini devralmak üzere TCMB görevli ve yetkili kılınmıştır.

TCMB’nin ödeme sistemlerine ilişkin görevleri, 4 Kasım 2013 tarihinde kurulan Ödeme Sistemleri Genel Müdürlüğü bünyesinde yürütülmektedir.

Not: Bu makale de değindiğim EFT, EMKT BTOM, Takasbank, Ödeme Sistemleri, Çek Kanunu ve Sisteminin işleyişi konularını ayrı birer makale ile aktaracağım. Görüş ve yorumlarınızı beklerim.

29J-CITY MAP GRAPHIC.1

1 2  Scroll to top