tcmb

Finansal Piyasalar

Finansal Piyasalar

  • Makro ekonomi içinde konuya baktığımızda Finansal Sistemdeki Piyasalar, işlem gören ürünlerin vadesine (fon arz ve fon talep süresi) göre Para piyasaları ve Sermaye piyasaları olarak ikiye ayrılmaktadır.
  • Para piyasaları
  1. Para piyasalarında kısa (bir yıldan kısa) vadeli likidite açığı olanla fazlası olan karşılaşır. Likidite fazlası olan faiz talep eder, açığı olan faiz öder.
  2. Finansal risk düşük, likiditesi yüksektir.
  3. Örgütlü, kurumsal, profesyonel, kredibilitesi yüksek, ürün standardı olan bir piyasadır.
  4. Para piyasalarında müşteriler, bankalar aracılığıyla karşı karşıya gelirler. Döviz piyasalarına, alım satım, fonlar, repolar, mevduatlara bankalar aracılık eder. Bankalar müşterilerle, diğer Bankalarla, Finansal aracılar ve Brokerlarla, Merkez bankalarıyla ve Hazine ile çalışırlarken kar amacı ve kendi pozisyonlarını hedef alma gayesiyle hareket ederler.
  5. Bankalar para piyasası risklerine karşı hedging (koruma / sigorta) yöntemi uygular. Bunun için forward (ileri), futures (gelecek), opsiyon yöntemleri kullanırlar. Para piyasası fon transferleri ile piyasanın likidite sorununu çözer. En önemli aktörü olan bankalar topladıkları mevduat fonlarını işletmelere kredi olarak verir, hükümetlere hazine bonosu adıyla kısa vadeli borçlanma araçları satın alarak fon aktarırlar.

 

Para piyasaları Türk lirası ve Sermaye piyasası işlemlerini gerçekleştirir. Para piyasası da organize ve organize olmayan olarak ikiye ayrılır.

  1. Organize piyasalar Interbank, DIBS (Devlet iç borçlanma senetleri) piyasası, TCMB repo ve ters repo işlemleri piyasası, BIST tahvil ve bono piyasası, Borsa para piyasasıdır.
  2. Organize olmayan piyasalar Bankalar arası Serbest para piyasası, bankalar arası repo piyasası, bankalar arası tahvil ve bono Piyasası’dır.

 

Sermaye piyasaları 

  1. Orta ve uzun vadeli (bir yıldan uzun) fon arz ve talep edenlerin karşılaştığı piyasalardır. Bu işlem menkul kıymet adı verilen mali araçlar yoluyla yapılır.
  2. Sermaye piyasaları, fon sahibi kişilerin yani yatırımcıların birikimlerini, belli bir getiri beklentisi ile yatırım araçlarında değerlendirdiği piyasadır. Fon ihtiyacı olan kişiler ise, sermaye piyasasının kullanarak, ihraç ettikleri hisse senedi veya borçlanma senetleri aracılığıyla finansman sağlarlar.
  3. Ayrıca risk yönetimi yapmak isteyen bazı sektör mensubu yatırımcılar da, Sermaye piyasalarında türev araçları kullanarak, hedge, arbitraj gibi yöntemlerle risklerini minimize edebilirler.
  4. Risk yönetiminin yanı sıra, Sermaye piyasası küçük tutarlarda tek başına ekonomiye yararlı olamayan  birikimlerin de borçlanma ve hisse senedi gibi menkul kıymetlere yatırılarak, yatırıma dönüşmesini sağlayan ve böylece ekonomiye hareketlilik getiren bir piyasadır.
  5. Sermaye piyasaları finansal varlığın ihraç durumuna göre ikiye ayrılır;
    1. Birincil Piyasalar: Tasarruf sahiplerinin tahvil ve hisse senedi gibi menkul kıymetleri direkt ihraç eden kuruluşlardan ya da bunlara ihraçta aracılık eden kurumlardan alabildikleri piyasalardır. ‘Halka arz’ bir birincil piyasa örneğidir. Halka arz olan şirket, finansman sağlamak amacıyla, hisse senedi veya tahvil ihraç eder ve tasarruf sahipleri de bu hisse senetlerine yatırım yaparak tasarruflarını değerlendirir.
    2. İkincil Piyasalar: Daha önce birincil piyasalarda satılmış, yatırımcıların portföylerinde bulunan finansal varlıkların alınıp satıldığı piyasalardır. Finansal varlık ve menkul kıymetlerin (hisse senedi, pay senedi, vadeli işlem sözleşmeleri, varantlar, opsiyonlar vb.) aracı kurumlar vasıtasıyla alınıp satılmasının sağlandığı piyasadır. Direkt yatırımcılar ve varlık ihraç edenler alım satım yapamaz. İkincil piyasa için en organize örnek ‘Menkul Kıymet Borsası’dır.

 

Sermaye piyasası araçları ve kurumları

SPK (Sermaye Piyasası Kurulu) sermaye piyasasında bulunacak kurumlara lisans veren, kontrol eden, düzenleyen ve denetleyen kurumdur.

SPK’nın temel görevi piyasanın, kurallarını belirlemek, adil ve etkin çalışmasını sağlamak, ilgili kurumların belli kurallar çerçevesinde faaliyet göstermesini sağlamak ve yatırımcıların haklarını korumaktır. Sisteme ve kurallara uymayan kurumları oyundan çıkartma, cezalandırma ve hatta lisanslarını iptal etme yetkisine sahiptir.

 

Sermaye Piyasası Araçları

Tasarruf sahipleri şu araçlara yatırım yapabilirler;

  1. Devlet tahvili
  2. Özel sektör bonoları
  3. Özel sektör tahvili
  4. Pay (hisse) senedi
  5. Borsa yatırım fonu
  6. Kira sertifikaları
  7. VDMK (Varlığa dayalı menkul kıymetler)
  8. Varlık ipotekli / teminatlı menkul kıymetler
  9. Vadeli işlem sözleşmeleri
  10. Opsiyon sözleşmeleri

 

Sermaye piyasası kurumları

  1. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı
  2. TCMB
  3. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK)
  4. Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK)
  5. Takas Ve Saklama Bankası (Takas bank)
  6. BIST (Borsa İstanbul)
  7. Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği (TSPAKB)
  8. Aracı Kurum ve Bankalar (Yatırım Kuruluşları)
  9. Derecelendirme Şirketleri
  10. Portföy Yönetim Şirketleri
  11. Halka Açık Şirketler

Ödeme Sistemleri Ekosistem Paydaşları ve İlişkileri

Mevcut Bankalar istesede istemese de Devlet, TCMB ve BDDK vasıtasıyla 6493 sayılı “Ödeme Sistemleri Kanunu” ile finans, transfer ve ödemeler piyasasını düzenleyecek ve bir anlamda modern yeni bankalarının izinlerini veriyor olacak. Örnek Simple şirketini verebiliriz, erken uyanan BBVA Simple ‘ı satın alarak hantal bankacılık dünyasında öne çıkacak, BBVA ‘in Türkiye ‘de satın aldığı Garanti Bankası bence rekabete en hazır banka olacak. Umuyorum bu konuda GSM ve Internet operatörlerinin BTK vasıtasıyla uzun süre engellediği ve hala tam anlamıyla liberilizasyon ve rekabetin olamadığı MVNO iş modeli gibi olmasın.

Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Paydasları Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Paydasları

Çizim: Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Paydaşları 

 

Ödeme Sistemleri Oyuncuları

  • Sistem İşleticisi

◦       Kanunda özel yer ayrılmış Sistem İşleticisi, Ödeme Sistemi Oyuncuları arasında transfer ve takas işlemlerini yapan sistemin günlük işleyişinden sorumlu olan ve sistem işletimi için gerekli olan faaliyet iznine sahiptir. ◦       TCMB tarafından yetkilendirilir, gözetlenir ve denetlenir. ◦       Kanunda tanımlanan yetki ve şartlar ile doğal adaylar: TCMB, BTOM, TakasBank, MKK ve BKM olacaktır. ◦       Yeni adayların çıkmasını bekliyorum, olmaki özel sektör işin içine girmeli ve rekabet ortamı oluşmalı.

  • Elektronik Para

◦       Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, kanunda kapsamındaki ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değerdir. ◦       Tüm sektörler ve Pazarlama alanında yorumlanabilecek çok geniş bir çerçeve ve fırsatlar mevcut. ◦       Kanun kapsamında elektronik para ihraç etme yetkisi verilen kuruşlara Elektronik para kuruluşu denmektedir. ◦       Kendi ürün ve hizmetlerini elektronik para ile satacak veya kampanyalarında kabul edecek kurumlarında kanunu iyi okumalı ve değerlendirmelidir. ◦       Markalar, Perakende ürün ve hizmet kuruluşları ile, e/m-ticaret hizmeti veren kuruluş ve pazaryerleride konuyu dikkatli takip ederek pozisyonlarını almaktadır. Cuzdan+Kartlar-k

  • Bankalar  

◦       5411 sayılı Bankacılık kanunu ile yetki ve lisanslarını almış Bankalar sistemde doğal Ödeme Hizmeti Sağlayıcısıdır. ◦       Ödeme hesabına para yatırma, çekme ve işletme ilgili işlemleri yapar. Ödeme hesabındaki fonun aktarımı, doğrudan borçlandırma, ödeme kartı veya benzeri araçla yapılan ödeme işlemi, ödeme emri ve para transferi işlemlerini yapar. ◦       Ödeme aracının ihracı veya kabulünü yapar. ◦       Banka içi hesaplar arası havale, ülke içi diğer bankalara EFT yapar. ◦       Fatura ödemelerine aracılık edilmesine yönelik hizmetlerini verir. ◦       Banka üzerindeki müşteri mevduat ve yatırım hesapları için debit kart, kredi kartı ve ön ödemeli kart çıkarma ve işletme haklarına sahiptir.

  • Kapalı Devre

◦       Perakende ve hizmet sektörlerinde iş yapan Marka, Mağaza ve Pazaryerilerinin kendi sistemleri içinde geçerli çıkardıkları sadakat kartları, pazarlama kampanyaları, hediye ve promosyonlar kapalı devre çalışmak koşulu ile kanun kapsamında özel bir yere sahiptir.

  • Cüzdan

wallet-k◦       Bu bölümde anlatacak çok şey var. Bunları ayrı birkaç makale de yurtiçi ve yurtdışı örnekleri, altyapı sistemleri ve cüzdan servisleri tarzında özel makaleler ile aktarmaya çalışacağım. ◦       Bankalar, GSM ve Internet Operatörleri, Cihaz üreticileri, Perakende markaları, Ulaşım sektörü oyuncuları ve sadece bu konuya özel yatırımlar yapan yatırımcı ve girişimciler Dijital ve Mobil Cüzdan servis ve uygulamaları oluşturmaktadır. ◦       Kısaca özetlemek gerekirse, fiziksel cüzdanınızda bulunan kimlik ve nakit dışında sadakat ön ödemeli, debit ve kredi kartlarınızı koyabildiğiniz ve sadece sizin bileceğiniz kullanıcı, kimlik ve şifreleri ile çalışan sanal modelleri olarak düşünebilirsiniz.

  • POS 

◦       Point of Sale yani Satış Noktası anlamı taşımaktadır. Geleneksel EFT POS ve yeni nesil ÖKC (Ödeme Kayıt Cihazı – aşağıda teknoloji bölümünde detaylarını aktarıyorum) cihazları Perakande Şube/Bayi, Market, İstasyon, Otel, Restoran, Kafe, Bar ve Büfelerde ve evlere servislerde kullanılmaktadır. ◦       Perakende markaları ve eticaret firmaları dijital kanallarda müşterilerine satacakları ürün ve hizmetler için POS cihazlarının sanal versiyonunu bankalardan doğrudan veya banka POS ‘larını bir arada sunan POS Hub kuruluşlarından alabilirler.

  • Kapıda Ödeme

◦       Perakende markaları ve eticaret firmaları ürün ve hizmetlerinin satışını önden ödemeli, nakit, havale/eft, ön ödemeli kart, debit/banka kartı ve kredi kartı dışında Kargo ve Kurye firmalarını kullanarak kapıda ürün tesliminde aynı yöntemler ile alabilmektedir. ◦       Ödeme Hizmetleri Sağlayıcısı kuruluşlar Kargo ve Kurye firmalarını kendi sistemleri ve cihazlarını kullandırarak müşterilerinden tahsilat yapabilirler.

  • Micro / Mobil Ödeme

cellular-icon◦       GSM ve Internet Operatörlerinin doğrudan kendi sistemleri veya aracı servis sağlayıcıları vasıtasıyla yaptırdığı ödeme işlemlerini ve tahsilat yapan kuruluşları ifade eder.

  • Ön Ödemeli Kart

◦       Doğrudan Bankaların çıkardığı Ön Ödemeli Kart bir anlamda Cüzdan Kart olarak da görülebilir. ◦       Arkasına güçlü bir banka yapısını alan Kart Servis Sağlayıcısı, Kart İşlemcisi ve Perakende kuruluşları çıkardıkları ön ödemeli kartları müşterilerine vermekte, müşteriler bu kartlara fiziksel ve dijital kanallardan para doldurduktan sonra ağa kayıtlı tüm fiziksel ve dijital üye işyerlerinde kullanabilmektedir.

  • Ödeme Kuruluşu

◦       Ödeme hizmeti sağlamak ve gerçekleştirmek için bu Kanun kapsamında yetkilendirilmiş kuruluşları ifade eder. ◦       Ulusal ve uluslararası ağlara para transferi yapan, fon gönderen ve alan arasındaki transferi kendi hesapları, muhabir banka, kurum ve aracılar arasında sağlar. ◦       Kanun öncesi mahalle aralarında da görmeye başladığınız fatura tahsilatı merkezlerini ifade ediyor. Bugüne kadar düzenleme olmadığı için mahalle bakkaları, büfe, istasyon ve hatta en son kapıcıların elinde POS ‘lar ile apartmanlardan doğrudan tahsilat yaptıklarını duymuştum. Yeni dönemde bu şekilde vatandaşın faturalarını tahsil etmek isteyen kurumlar markalaşmak ve lisans almak zorunda kalacaklar.

  • PTT

◦       PTT kamuda çıkan bir çok kanunda olduğu gibi defakto durumundan ve hali hazırda yaptığı işlemlerden ötürü 6493 sayılı Ödeme Sistemleri kanununda da özel statü tanımlanmıştır. ◦       Kanunda tanınan özel statünün denetimi ve denetim sonrası yetkinin kaldırılması kontrolü PTT ‘nin tamamen özelleştirilebileceği göz önünde bulundurularak Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu ve Kurumuna verilmiştir.  

 

Aracı Paydaşlar

  • Diğer Türk Bankalarına EFT/EMKT yapabilmek için TCMB 
  • Yabancı Bankalar ile Swift Sistemi (Swift AŞ) üzerinden para transferi yapılabilmektedir.
  • Uluslararası Para Transferi Ağ ve Noktalarına erişim için Türkiye ‘deki en büyük oyuncular Western Union, Money Gram ve UPT 
  • Fatura Üreten Kurumlar ulusal ve bölgesel olarak aşağıdaki kategorilere ayrılabilir:

◦       Ulusal GSM ve Telekom firmaları

◦       Bölgesel Elektrik, Doğalgaz ve Su firmaları

◦       Belediye ödemeleri ve vergileri

◦       E-Devlet ve Vergiler  

 

İhtiyaç sahibi Paydaşlar

  • Son Kullanıcı : Faturalarını ödemek isteyen, kişi ve kurumlara para transferi yapmak isteyen, perakende ve internet üzerinden ürün almak için kredi kartı veya nakit kullanarak ödeme yapacak son kullanıcıları ifade etmektedir.
  • Kamu Kurumları : SGK, Adliye, Nüfus Müdürlüğü, Tapu Dairesi, Vergi Dairesi ve e-Devlet uygulamalarının vatandaşların tahakkuk eden primleri, ödeme ve borçlarını tahsil etmelerini sağlayacak sistemler olacak.
  • Belediyeler : İlan, Reklam, Eğlence, İşyeri ve Çalışma İzinleri, Çevre ve Emlak vergisi gibi tahakkuk eden ödeme ve borçları vatandaşlardan tahsil etmek için sistemleri kullanacaklar.
  • Perakende markaları : Perakende ürün ve hizmetleri sunan markalar bayi, şube ve dijital kanalları vasıtasıyla , market, bakkal, istasyon ve büfelerin müşterilerden nakit ve kart dışında alternatif ödeme sistemleri ile tahsilat yapabilecekler.
  • E-Ticaret Firmaları : Dijital kanallar üzerinden dokunulabilir ve sanal ürün ve hizmetler sunan markalar müşterilerden nakit, havale, eft ve kart dışında alternatif ödeme sistemleri ile tahsilat yapabilecekler.
  • Internet devleri : Internet sistemleri üzerinden ürün, hizmetler, abonelik ve üyelik hizmetleri sunan markaların müşterilerden nakit, havale, eft ve kart dışında alternatif ödeme sistemleri ile tahsilat yapabilecekler.

 

Düzenleyici Kurumlar

  • BDDK : Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşlarının İzinlerini verir, Düzenlemeleri yapar ve denetler
  • TCMB :  Sistem İşleticisi İzinlerini verir, Düzenleyici yapar ve denetler
  • TCMB, BTOM, TakasBank, MKK ve BKM : Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerini işleten ve üzerinde işlem yapan kuruluşlar için düzenlemeleri yapar ve denetler

 

Sistem ve Teknolojiler

  • EPOS / ÖKC: Geleneksel EFT POS cihazlarına alışkın durumdayız. 3100 sayılı “Ödeme Kaydedici Cihazlar” kanunu ile Yazarkasa fonksiyonu da olan mobil POS / ÖKC ‘ler hayatımıza girdi. Sancak grubunun Vera ’sı ile başlayan rekabet, sektörün büyük oyuncuları Ingenico, Verifone, Profilo, Beko ve Hugin ile çok agresif hale geliyor.

◦       Yeni dönemde, POS üretici / sağlayıcı aynı zamanda TSM (Transaction Secure Management) ‘in sahibi ve hizmeti son kullanıcıya sunan esnaf ile sözleşme imzalayan taraf olacak. Bankalar ve Ödeme Sistemleri oyuncuları hem ÖKC üreticisi hemde Esnaf ile sözleşme imzalayacaklar.  Merak etmeyin başka bir makalede bu konununda detayına gireceğim.

  • NSDT / VSA : Near Sound Data Transfer (Yakın Ses Veri Transferi) / VSA (Very Secure Authentication) sistemleri SMS ve NFC 2.0 ile karşılaştırılan eski nesil telefonlarda da çalışabilen şifrelenmiş Ses gönderimi ve alımına yönelik Fransız Tagattitude, Fairpay, mcash tarafından e-ticaret ve web portal girişlerinin güvenliği için kullanılmaktadır.

◦       Basit şekilde çalışma modeli; e-ticaret sitesinde alışveriş yaparken ödeme adımında telefonunuzu ve kişisel şifreniz/PIN ‘inizi giriyorsunuz, sistem tarafından şifrelenmiş NSDT ile ses dosyası arıyor sizi, aramayı açtığınızda telefonunuz merkez sunucuya sinyali aldığını ve gerçek numara olduğunu belirten yanıt sesini yolluyor. Sunucu telefonun fiziksel varlığı ve onayını almış olduğu için ödeme işlemini tamamlıyor.

  • RFID : Radyo Frekansı ile Tanımlama(RFID) teknolojisi radyo frekansı kullanarak nesneleri tekil ve otomatik olarak tanımlama yöntemidir. RFID, temel olarak bir etiket ve okuyucudan meydana gelir. RFID etiketleri EPC(Elektronik Ürün Kodu) gibi bilgileri almak, saklamak ve göndermek için programlanabilirler. RFID etiketleri, radyo frekansı ile yapılan sorguları almaya ve cevaplamaya olanak tanıyan bir silikon yonga, anten ve kaplamadan meydana gelir. Yonga, etiketin üzerinde bulunduğu nesne ile ilgili bilgileri saklar.

◦       Mifare, Desfire ve Proximity Kart yapıları RFID teknolojileri üzerine dayanır.

  • BLE / Beacon : Bluetooth Low Energy olarak geçen Bluetooth V4.0 düşük enerji protokolüdür. Daha düşük enerji gerektirdiği için hazırlanan sinyal veren ve alan cihazlar 2 seneye kadar pil değiştirmeden dayanmaktadır.

◦       IEEE 802.15.1 ağ standardında 2.4-2.5 GHz frekansı ile 1 Mbit/s veri hızı, 0.006 sn kurulum/anlaşma hızında çalıştığı için normal Bluetooth ve NFC ‘den daha hızlı işlem yapar. ◦       Apple kendi işletim sistemi iOS 7.0 ile sisteme gömülü getirmekte, kendi desteklediği sinyal cihazlarınada iBeacon ismi veriliyor. ◦       Google ‘da Android 4.3 ile beraber BLE ve Beacon ‘ları desteklemeye başladı. ◦       Paypal piyasada ilk somut denemeleri yapan ve ödeme alan kurum olarak öne çıktı.

  • NFC : Near Field Communication (Yakın mesafe iletişim), akıllı telefon ve benzeri cihazların birbirine dokunarak ya da birbirine birkaç santimetre yaklaştırılarak radyo iletişimi kurmalarına imkan tanıyan standartlar kümesidir. ISO / IEC 14443 ve FeliCa standartlarını da içeren mevcut radyo frekansı tanımlama (RFID) standartlarına dayanmaktadır.

◦       Tüm telefon üreticileri NFC ‘ i cihaz sayılarını artırdı ve güvenlik katmanın diğer teknolojilerden daha iyi olması nedeniyle Apple ‘da sonunda ikna oldu ve NFC ‘ yi yeni cihazlarına ekliyor. ◦       NFC aşağıdaki alanlarda güncel ve gelecek çözümler sağlayarak, bugünün farklı temassız teknolojilerini bütünleştirir: ▪       Erişim kontrolü ▪       Tüketici elektroniği ▪       Sağlık ▪       Bilgi toplama ve değişim ▪       Sadakat ve kuponlar ▪       Ödemeler ▪       Ulaşım

  • SMS : Mobil Ödeme ve Operatör Faturaları ile ödeme servisleri SMS üzerinden çalışmaktadır. SMS ‘in bir diğeri önemide “two-factor authentication (2. faktör onaylama)” modeli güvenliği sağlayan tüm cüzdan ve ödeme servisleri SMS üzerinden çalışmaktadır.
  • QRCode : İşbankası Parakod ile ödeme ve Mobilkasaba cüzdan servisleri ile Türkiye ‘de trend olan QRCode ile ödeme dahada popüler olacağa benziyor. Öncelikle Dijital ve Mobil Pazarlama kampanyalarında kullanılan QRCode giderek Loyalty ve Kart üzerinde kampanya modellerinde de kullanılırken yeni dönemde para çekme, ödeme ve kişisel güvenliği kolaylaştırma adımlarında kullanılmaktadır.
  • VPOS : Virtual POS (Sanal POS) – Bildiğimiz Bankaların Sanal POS hizmetlerini ifade ediyor. Büyük ölçekteki e-ticaret firmaları doğrudan banka Sanal POS ‘larına bağlanabildiği gibi, 12 banka POS ‘unu tek bir platformda sunan Asseco MerchantSafe Unipay ürününü kullanırken, daha küçük ölçekteki e-ticaret firmalarıda entegrasyon ve bonus/puan sistemi entegrasyonlarını sıkıntısız yapmak için PayU ‘u kullanmaktalar.
  • mPOS : Akıllı telefon ve tabletlere takılabilen mobil POS cihazı. Örnek olarak Amerika ‘lı Square ve Paypal ‘ın Avrupa rakiplerinden en büyüğü iZettle
  • mpos_europe

Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Tanımlar

Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Paydasları

 

Çizim: Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Paydaşları 

 

Kanunda bahsi geçen tanımlar ve yorumlarım:

Alıcı: Ödeme işlemi sırasında gönderilecek fonun ulaşması istenen gerçek veya tüzel kişiyi ifade etmektedir.

Banka: TCMB – Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Anonim Şirketini ifade ediyor.

  • * Kanunun 5. maddesi uyarınca Sistem İşleticisine faliyet izinleri verir
  • * Ödeme Sistemlerin işleyişine ve sisteme katılım kural ve sözleşmeler Banka tarafından çıkarılacak yönetmeliklere göre işleticis tarafından belirlenir.
  • * Sistemlerin sorunsuz ve kesintisiz işlemesini sağlamak üzere düzenlemeleri yapar
  • * Sistem İşleticilerini gözetler ve denetler

Elektronik haberleşme işletmecisi: 5/11/2008 tarihli ve 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu çerçevesinde tanımlanan işletmeciyi tarif eder

  • * Yetkilendirme çerçevesinde elektronik haberleşme hizmeti sunan ve/veya elektronik haberleşme şebekesi sağlayan ve alt yapısını işleten şirketi,
  • * GSM ve Internet altyapı ve servis sağlayıcıları ifade ediyor

Elektronik para: Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, kanunda kapsamındaki ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değeri ifade etmektedir.

  • * Tüm sektörler ve Pazarlama alanında yorumlanabilecek çok geniş bir çerçeve ve fırsatlar mevcut. Bu konuyu ayrı bir makalede ele alacağım.

Elektronik para kuruluşu: Kanun kapsamında elektronik para ihraç etme yetkisi verilen tüzel kişiyi ifade ediyor.

  • * Kendi ürün ve hizmetlerini elektronik para ile satacak veya kampanyalarında kabul edecek kurumlarında kanunu iyi okumaları ve yorumlamaları gerekmektekdir.
  • * Markalar, Perakende ürün ve hizmet kuruluşları ile, e/m-ticaret hizmeti veren kuruluş ve pazaryerleride konuyu dikkatli takip ederek pozisyonlarını almaktadır.

Fon: Ödeme Sistemleri ekosisteminde ve kanunda bahsi geçen para transferi ve ödemede kullanılan tüm banknot, madeni para, kaydi para veya elektronik parayı ifade eder.

Gönderen: Sahibi olduğu tanımlı ödeme hesabından veya ödeme hesabı bulunmaksızın ödeme emri veren gerçek veya tüzel kişiyi ifade eder

Katılımcı: Ödeme Sistemine katılarak doğrudan para ve ödeme transfer emri verme yetkisi bulunan ve sistem kurallarına uymakla yükümlü tüzel kişiyi ifade eder

Kişisel güvenlik bilgileri: Ödeme aracı ile işlem gerçekleştirirken kullanılabilecek şifre, kart/hesap/elektronik para/kupon son kullanma tarihi, güvenlik numarası gibi ödeme aracını ve ödeme aracı kullanıcısının kimliğini belirleyici bilgileri ifade eder

Kurul: BDDK – Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunu ifade eder.

  • * Kanun kapsamında ödeme hizmetleri alanında faaliyette bulunmak isteyen ödeme kuruluşu Kuruldan izin almak kaydıyla faaliyette bulunabilir.
  • * Ödeme Kuruluşları tarafından yapılamayacak faaliyetleri belirlemeye ve engellemeye yetkisi vardır. Lisans alıp faaliyete başlamış olsada tüm Ödeme Kuruluşları bu düzenleme ve kurallara uymalıdır.
  • * Kurul, Ödeme kuruluşunun iznini gerekli kuruluş ve işletim şartları, güvenlik ve işletim kriterlerini yerine getirmediği için iptal edebilir

Kurum: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunu,

  • * Ödeme Kuruluşlarının kuruluşu için gerekli bilgi ve belgeler, işleyişine, sermaye ve özkaynak yapısı, şube, temsilci ve dış hizmet sağlayıcısı kullanımı, kurumsal yönetim ilkelerine, iç sistemlerine, bilgi sistemleri / IT yönetimine ve kanun kapsamına girmeyen diğer faaliyetlere ilişkin usul ve esasları MASAK ve Banka ‘nın görüşünü alarak yönetmelikler ile beilrler
  • * Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşu gözetim ve denetimlerini yapar

Masak : Mali Suçları Araştırma Kurulunu ifade eder. Bankalarda olduğu gibi Ödeme Sistemi oyuncuları üzerinde oluşacak legal olmayan para akışı, transferi ve yöntemlerini izleme, denetleme ve kontrolünden sorumlu kuruludur.

Menkul kıymet mutabakat sistemi: Üç veya daha fazla katılımcı arasındaki transfer emirlerinden kaynaklanan menkul kıymet aktarımlarının gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla yapılan takas ve mutabakat işlemleri altyapısı ve sistemini ifade eder.

Merkezi karşı taraf: Bir veya daha fazla piyasada işlem gören finansal sözleşmelerin tarafları arasında alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı da alıcı rolünü üstlenerek işlemlerin tamamlanmasını taahhüt eden kuruluşu ifade eder.

Mutabakat: İki ya da daha fazla taraf arasındaki fon ya da menkul kıymet aktarımından kaynaklanan yükümlülüklerin yerine getirilmesini ifade eder.

Mutabakat hesabı: Banka, bir mutabakat kuruluşu veya merkezi karşı taraf nezdinde bulunan, fon veya menkul kıymetleri muhafaza etmek ve sistemdeki katılımcılar arasındaki işlemlerin mutabakatını sağlamak amacıyla kullanılan hesabı ifade eder.

Mutabakat kuruluşu: Nezdinde mutabakat hesabı bulunduran ve gerektiğinde katılımcıya mutabakat amacıyla kredi verebilen kuruluşu ifade eder.

  • * Burada Takas ve Mutabakat kuruluşu oluşumundan bahsediliyor.
  • * Kredi verme ve escrow mekanizmaları ile proje firmaları ve müşteri arasında yeni bir iş modeli oluşabilir.
  • * Sigorta şirketlerinede burada bir iş çıkabilir gibi görünüyor.

Netleştirme: Bir katılımcının gönderdiği ve aldığı transfer emirlerinden kaynaklanan alacak ve borçların karşılıklı mahsup edilerek tek bir alacak veya borca dönüştürülmesini ifade ediyor.

  • * İki veya daha fazla taraf arasında alacak ve borç netleştirilerek mutabakatın kurulması sağlanıyor.

Ödeme aracı: Ödeme hizmeti sağlayıcısı ile kullanıcısı arasında belirlenen ve ödeme hizmeti kullanıcısı tarafından ödeme emrini vermek için kullanılan kart, cep telefonu, şifre ve benzeri kişiye özel aracı ifade ediyor.

  • * Yeni dönemde Ödeme aracı olarak fiziksel kart, cihaz ve aparat veya sanal (dijital & mobil) uygulama, mesaj, kişisel iz/tag, şifre, biometrik bilgiler kullanılabilecek.

Ödeme emri: Ödeme hizmeti kullanıcısı tarafından ödeme işleminin gerçekleşmesi amacıyla ödeme hizmeti sağlayıcısına verilen talimatı ifade eder.

  • * Ödeme emri / talimatı yukarıda sayılan tüm ödeme araçları ile yapılabiliyor olacak.

Ödeme hesabı: Ödeme hizmeti kullanıcısı adına açılan ve ödeme işleminin yürütülmesinde kullanılan hesabı ifade ediyor.

  • * Ödeme hizmetini gerçekleştirebilmek için Ödeme Hizmeti Sağlayıcısı havuz/normal hesaplarında açılan hesabı ifade ediyor.
  • * Ödeme araçlarını kullanarak ödeme ve para transferi için ödeme hesabına para yatırmak ve çekmek mümkün.

Ödeme hizmeti:

  • * Ödeme hesabına para yatırma, çekme ve işletme ilgili işlemleri kapsar
  • * Ödeme hesabındaki fonun aktarımı, doğrudan borçlandırma, ödeme kartı veya benzeri araçla yapılan ödeme işlemi, ödeme emri ve para transferi işlemlerini kapsar
  • * Ödeme aracının ihracı veya kabulünü kapsar
  • * Para havalesini kapsar
  • * Fatura ödemelerine aracılık edilmesine yönelik hizmetleri kapsar
  • * Ödeme işlemi onayının elektronik haberleşme cihazı aracılığıyla verildiği ve ödemenin son kullanıcı ile mal veya hizmet sağlayan arasında sadece aracı olarak faaliyet gösteren bilişim veya elektronik haberleşme işletmecisine (GSM ve Internet Altyapı ve Servis Sağlayıcıları) yapılması kapsar.
  •       – Maddenin gerekçesi: Ödeme işlemlerinde Cep telefonu, bilgisayar, kiosk ve benzeri elektronik haberleşme cihaz/aparatları kullanımı giderek artmaktadır. Son kullanıcı ödeme işlemine ilişkin onayı ilgili elektronik haberleşme cihazları ile verdiği ve fon aktarımının sözkonusu araçlar aracılığıyla bilişim ve elektronik haberleşme işletmecisi üzerinden gerçekleştirdiği işlemleri (mobil ödeme hizmeti gibi) kapsar.
  •       – Bu durum GSM ve Internet Operatörlerini legal ve lisanslı bir oyuncu haline getirir.

Ödeme hizmeti kullanıcısı: Gönderen, alıcı veya her ikisi sıfatıyla belirli bir ödeme hizmetinden faydalanan gerçek veya tüzel kişiyi ifade eder.

Ödeme hizmeti sağlayıcısı: 5411 sayılı kanun kapsamındaki bankalar, elektronik para kuruluşları, ödeme kuruluşları, ödeme hizmeti sağlayıcısıdır.

Ödeme işlemi: Gönderen veya alıcının talimatı üzerine gerçekleştirilen fon yatırma, aktarma veya çekme faaliyetini ifade eder.

  • * Ödeme işlemini Ödeme araçları ile başlatabilir ve onayınıda aynı araçlar ve teknolojik yöntemler (SMS, Uygulama, Kart, Biometrik vb.) ile verebilir.

Ödeme kuruluşu: Ödeme hizmeti sağlamak ve gerçekleştirmek için bu Kanun kapsamında yetkilendirilmiş tüzel kişiyi ifade eder.

  • * Kurul tarafından yetkilendirilir ve lisanslanır
  • * Kurum tarafından gözetlenir ve denetlenir
  • * Ödeme kuruluşu kredi verme faaliyetinde bulunamaz. Ödenmesine aracılık edilen tutarlar taksitlendirilemez.
  • * Bilişim veya Elektronik haberleşme işletmecisi (ödeme hizmetinin gerçekleştirilmesi yada elektronik para ihracı için toplanan fonların kullanılmaması şartıyla) ödemesine aracılık ettiği tutarı kendi ürettiği faturasına yansıtabilir. Faturanın son ödeme tarihinede ödenmesi kredi sayılmaz. Burada Operatörlere ciddi fırsatlar doğmuştur.

Ödeme sistemi: Üç veya daha fazla katılımcı arasındaki transfer emirlerinden kaynaklanan fon aktarımlarının gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla yapılan takas ve mutabakat işlemleri için gerekli altyapıyı ifade eder

Para havalesi: Gönderen veya alıcı adına herhangi bir hesap açılmaksızın gönderenin, alıcıya veya alıcı adına hareket eden ödeme hizmeti sağlayıcısına fon aktarımı gerçekleştirdiği ödeme hizmetini ifade eder.

  • * Hesap açılmadan sistem içi veya network/ağ içinde gönderilen para transferini ifade ediyor
  • * Hesap açılmadan anlaşmalı para transferi network/ağ ‘larına gönderilen para transferini ifade ediyor

Sistem: Ödeme sistemi ve menkul kıymet mutabakat sistemini ifade ediyor.

Sistem işleticisi: Sistemin günlük işleyişinden sorumlu olan ve sistem işletimi için gerekli olan faaliyet iznine sahip       tüzel kişiyi ifade eder.

  • * TCMB tarafından yetkilendirilir, gözetlenir ve denetlenir.
  • * Kanunda tanımlanan yetki ve şartlar ile doğal adaylar: TCMB, BTOM, TakasBank, MKK ve BKM olacaktır.
  • * Yeni adayların çıkmasını bekliyorum, olmaki özel sektör işin içine girmeli ve rekabet ortamı oluşmalı.

Takas: Sisteme gönderilen transfer emirlerinin aktarımı, bu emirlerin karşılıklı olarak iletilmesine ve mutabakat öncesi provizyon alındığı durumlarda provizyon alınmasına aracılık edilmesi ve bazı durumlarda bu emirlerin netleştirilmesi işlemlerini ifade ediyor.

Takas odası: Katılımcıların net borç veya alacak durumunun hesaplanmasından sorumlu kuruluşu ifade eder.

Transfer emri: Bu tanıma girenleri şu maddeler ile ifade edebiliriz

1)    Belirli miktarda fonun sistem içerisinde katılımcılar arasında devrolunmasına ilişkin katılımcı talimatını ifade eder.

2)    Ödeme yükümlülüğünün üstlenilmesi veya yerine getirilmesi sonucunu doğuran, sistem kurallarına uygun talimatı ifade eder.

3)    Menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçları üzerindeki hakları kaydi olarak veya sair şekilde sistem içerisinde devretmeye yönelik katılımcı talimatını ifade eder.

 

Bir sonraki makalede sizlere, yukarıdaki Peyzaj ‘da modellediğim Ödeme Sistemleri Mimarisi, Ekosistem Oyuncuları, Yerel ve Uluslararası İş birliği yapılan Kuruluşlar, Ödeme Sistemleri ihtiyacı olan Sektörler, Aracı Kamu kurumları ve Özel kuruluşlar, Düzenleyiciler ile ekosistemde kullanılan tüm teknoloji ve cihazlar ve aralarındaki iş akışlarını aktarmaya çalışacağım.

6493 Sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Kanunu”

Sizlere bu makalemde; Temmuz ayında tüm Bankacılık, Perakende, E-ticaret, Pazaryerleri, Ön Ödemeli Kart, Marka, Kargo, Pazarlama, Sadakat, Fatura Üreten & Tahsilat kurumları, Para Transferi sektörünün yönetmeliklerinin çıkmasını beklediği “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Kanunu” ‘nun resmi gerekçelerini yorumlarım ile beraber aktaracağım.

shopping

 

 

 

 

 

 

 

 

  1. Gelişen teknoloji ile birlikte ödemeler alanında görülen çeşitli uygulamalar sayesinde günlük hayatta gerçekleştirilen birçok ticari ve finansal işlem için nakit dışı ödeme yöntemleri kullanılmaya başlanmıştır.
  2. Elektronik para modeli ile çalışan ödeme araçlarının yaygınlaşması, bunlara ilişkin hukuksal yapının oluşturulması gerekiyor.
  3. Elektronik paranın merkez bankalarının para politikalarına, ödeme sistemlerine ve ekonomik istikrara etkisi artmaktadır. Dolayısı ile elektronik para ihracı ve kullanımının hukuksal düzenlemeler ile kontrol edilmesi zorunludur. Bu nedenle günümüz ve yakın gelecekteki özellikle mobil alandaki teknolojik gelişim ihtiyaçlarına cevap verebilecek, ve iç-dış Turizm ‘i düşündüğünüzde uluslararası mevzuatlar ile de uyumlu düzenlemeler gerekli hale gelmiştir.
  4. Gerçekleşen tüm ödeme işlemi hizmetini sunanlar ve yararlananlar arasındaki ilişkilerin düzenlenmesi gerekmektedir. Uluslararası mevzuatlar ile uyumlu bir düzenleme; hem ödeme hizmetleri ve elektronik para hem de ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin arasındaki ilişkileri ve kullanılan tanımlamaları netleştirerek mevzuat bütünlüğünü sağlayacaktır.
  5. “Ödeme Hizmetleri” kuruluşlarının bazıları (Bankalar) çeşitli otoritelerin gözetim ve denetimi altında sürdürürken, bazı kuruluşlar herhangi bir otoriteden izin almadan ve kontrole tabi olmadan faaliyetlerini sürdürmektedir. Zaman zaman Vatandaş ve Tüketici haklarının korunması açısından ciddi sıkıntılara yol açabilmektedir.
  6. Bankalar dışındaki kuruluşların “Ödeme Hizmetleri” sektöründe faaliyet göstermesi rekabetin artması, hizmet kalitesinin yükselmesi, tüketiciler açısından maliyetlerin düşmesi ve bankacılık hizmetlerinden faydalanamayan kesimlerin bu hizmetlere daha kolay ulaşmasını sağlayacak.
  7. “Ödeme Hizmetleri” temel olarak; gönderenden alınan fonun alıcıya ulaştırılmasıdır. Bu tür işlemlerde sektöre olan güveni olumsuz etkileyebilecek uygulamaların önlenmesi amacıyla banka-dışı kuruluşların “Ödeme Hizmetleri” alanında işlem gerçekleştirirken faaliyetlerinin düzenlenmesi gerekmektedir.
  8. Merkez bankalarının temel amacı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri” ’nin güvenli ve etkin bir şekilde çalışmasını sağlamaktır. Sistemlerin sorunsuz bir şekilde çalışmasının merkez bankaları ve finansal istikrar açısından çok önemlidir. Bu sistemlerin artan kullanımı, gerçekleşen işlemlerin büyük miktarlara ulaşması ve sistem katılımcılarından birinin karşılaşacağı kredi veya likidite problemin diğer katılımcılara da yayılarak zincirleme bir etki doğurma ihtimali yükselmektedir.
  9. Güvenli ve etkin bir şekilde çalışan bir sistemin sağlam bir hukuksal temele ve sistemin etkin çalışmasına engel olabilecek finansal ve operasyonel risklerin kontrolünü sağlayan bir mekanizmaya sahip olması gerekmektedir.
  10. Bu çerçevede, Uluslararası Mutabakat Bankası (Bank for International Settlements – BIS) bünyesinde sistemler konusunda faaliyet gösteren Ödeme ve Mutabakat Sistemleri Komitesi (Committee for Payment and Settlement Systems – CPSS) sistemlerin gözetimini merkez bankalarının başlıca görevlerinden biri olarak kabul etmiştir.
  11. 1211 sayılı Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununda; “Bankanın temel görevleri” bölümü 4. maddesi 3.fıkrasının (I) numaralı bendinin (f) alt bendinde “Türk Lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, ödemeler için elektronik ortam da dahil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek” hükmü yer almaktadır.
  12. Katılımcıların “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri” ‘de gerçekleştirdikleri işlemler finansal sistem içerisindeki  varlık akışlarının önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. Dolayısı ile gerçekleşen işlemlerin nihai olması ve mutabakatı gerçekleşen işlemlerin iptal edilememesi, katılımcıların varlık akışlarında ve sistemik bir riskin oluşmasını önleyecektir.
  13. 6493 sayılı kanun ve yönetmelikleri ile Türkiye’de faaliyet göstermekte olan tüm sistemlerde gerçekleşen işlemlerin hukuksal zemini güçlendirilecek, gözetim konusunda da uluslararası standartlar ve uygulamalar gerçekleştirilecektir.
  14. Avrupa Birliği (AB) Müktesabatının üstlenilmesine ilişkin Türkiye Ulusal Programının uygulanması, koordinasyonu ve izlenmesine dair Bakanlar Kurulu kararı 31/12/2008 tarihli Resmi Gazetede yayımlandığı için zaman baskısı da vardır.
  15. Sistemler, ödeme hizmetleri ve elektronik para kuruluşları ile ilgili olarak AB müktesabatına uyum sağlamak amacıyla Sermayenin serbest dolaşımı ve Mali hizmetler fasılları kapsamında Ödeme Sistemleri Kanununun ivedi olarak çıkarılıp uygulanması gerekmektedir.
  16. Kanun hazırlanırken sistemler, ödeme hizmetleri ve elektronik para hususlarında Türk mevzuatını AB müktesebatına uyumlaştırmak için 2007/64/EC sayılı Ödeme Hizmetleri Direktifi, 2009/44/EC sayılı direktif ile değişik 1998/26/EC sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerinde Mutabakatın Nihailiği Direktifi ve 2009/110/EC sayılı Elektronik Para Kuruluşlarının Kurulması, Faaliyetlerinin Sürdürülmesi, Denetimi Direktifi dikkate alınmıştır.

Sonuç olarak; gerek AB müktesebatına uyum sağlanması, gerek sistemler, ödeme hizmetleri ve elektronik para kuruluşları alanındaki hukuki boşluğun doldurulması, gerekse de söz konusu alanların sağlıklı gelişimi, ana kavramların tanımlanması, hak ve yükümlülükler ile yaptırımların belirlenmesi gerekliliğinden hareketle bu kanun hazırlanmıştır.

 

Bir sonraki makalem “Türkiye Ödeme Sistemleri Ekosistemi ve Potansiyel Oyuncuları” başlıklı olacak. Grafik ve mimari olarak tüm yerli & yabancı oyuncuları, düzenleyicileri, kullanılacak teknolojileri, hedef müşteriler, perakende ve e-ticaret sektörü ile olacak ilişkilerini aktarmaya çalışacağım. 

BKM – Bankalararası Kart Merkezi

BKM, kartlı ödeme sistemi içinde ortak sorunlara çözüm bulmak, ülkemizdeki banka ve kredi kartları kural ve standartlarını geliştirmek amacıyla 1990 yılında, 13 kamu ve özel bankanın ortaklığı ile kurulmuştur.

2013 yılı Aralık ayı itibarıyla, 10 ortaklı olan ve yönetim kurulunda eşit temsil hakkına sahip 8 üye banka tarafından yönetilen BKM’den 28 banka, üye olarak hizmet almaktadır.

 

BKM Hizmetleri

Kart hamillerinin yaptıkları alışverişlerden kaynaklanan borç ve alacaklarının bankalar arasındaki takası, BKM bünyesinde, yurtiçi takas ve hesaplaşma aracılığı ile gerçekleşir. Bankalar arasındaki yetkilendirme işlemini yürütmek, kredi kartı ve banka kart sektöründe bulunan bankalar arasında uygulanacak prosedürleri geliştirmek, yurtiçi kuralları oluşturmak, standardizasyonu sağlamaya yönelik çalışmalar yaparak kararlar almak, yurtdışı kuruluş ve komisyonlar ile ilişkiler kurmak ve gerektiğinde üyelerini bu kuruluşlarda temsil etmek, halen her banka tarafından devam ettirilen işlemleri daha güvenli, süratli ve daha az maliyetli, tek bir merkezden yürütmek BKM ‘nin kuruluş ana sözleşmesindeki faaliyetleri arasında yer alır.

 

BKM ‘nin başlıca hizmetleri aşağıda sıralanmıştır:

1. Yurtiçi Takas ve Hesaplaşma – YTH

BKM, Üyelik ve Hizmet Sözleşmesi uyarınca hizmet sunduğu banka ya da kuruluşlara kendi bünyesinde oluşturduğu Takas Merkezi üzerinden hizmet verir. Üye banka ya da kuruluşlar arasında kredi kartı işlemlerinden doğan borç veya alacakların tasfiyesi YTH Modülü ve Takas Merkezi aracılığı ile T.C. Merkez Bankası nezdindeki BKM hesabından net olarak yönetilir.

Yurt içinde işlem yapan üyelerimizin, VISA, MasterCard, American Express ve JCB gibi uluslararası ödeme sistemi işlemlerinin ya da özel logolu yurt içi kartlara ait işlemlerin, merkezi ve standart bir işleyiş mekanizmasında, ücretlendirme, takas ve hesaplaşmaları gerçekleştirilmektedir.

     * Switch Ücretlendirme ve Banka Kartı Takası : Switch üzerinden geçen, BKM üyelerinin birbirlerine ait banka kartı kullanımından      doğan komisyon ve anapara, finansal olmayan banka kartı ve kredi kartı işlemlerinden doğan hizmet ücretlerine ait borç ve alacaklarının tasfiyesi T.C. Merkez Bankası nezdindeki BKM hesabından net olarak yapılır.

     * Marka Paylaşım Takas ve Hesaplaşma: Üyelerimizin kredi kartı marka paylaşım işlemlerinin takası, tarafların tüm özel talep ve komisyon oranlarını içerir bir şekilde bu sistem ve Takas Merkezi üzerinden gerçekleştirilir.

     * Uluslararası Hesaplaşma Sistemi – AmEx Modülü: American Express Card sahiplerinin Türkiye’de bulunan ve American Express Card kabul eden ATM’lerden işlem yapabilmesine yönelik takaslaşma altyapısıdır.

 

2. Mesaj Yönlendirme / Switch Sistemi

Uluslararası kart kuruluşlarının kuralları gereği, üzerinde bu kuruluşların logoları bulunan her kartın uluslararası kart kuruluşları ile anlaşmalı kart kabul eden (Acquirer) üyeler tarafından kabul edilme zorunluluğu bulunmaktadır.

Acquirer‘ların, anlaşmalı oldukları üye işyerlerinde ya da ATM ‘lerinde kendilerine ait olmayan bu kartlar iel yapılan işlemlerde (Not-On-Us)* risklerini en aza indirgemek amacıyla, kart ihraç edenden (Issuer) yapılmak istenen işleme ait olumlu ya da olumsuz bir yanıt almaları gerekmektedir.

Her bir kart kabul eden (Acquirer); ile kart ihraç eden (Issuer) arasında bire bir iletişim kurulması uygulanabilir görülmediğinden Switch adı verilen yönlendirme merkezleri ihtiyacı doğmuştur.

BKM Yönlendirme Sistemi, üyelerine banka kartı ve kredi kartı yönlendirme hizmeti vermek üzere 1 Ağustos 1993 tarihinde uygulamaya alınmıştır. BKM yönlendirme sistemi ile üyelerine sunulan hizmetler aşağıda başlıklar halinde verilmiştir:

  • Kredi Kartı On-Line Otorizasyon
  • Kredi Kartı Yerine Otorizasyon
  • Banka Kartı ATM Paylaşımı
  • Banka Kartı POS Paylaşımı
  • Visa (Base I), MasterCard (EPS NET), AmEx ATM Acquiring Yönlendirme

Aynı zamanda BKM, yurtdışı Visa ya da MasterCard bağlantıları için, Master Card ve Visa tarafından kabul edilmiş bir servis sağlayıcıdır.

* Not On Us: Bankaya ait POS ve ATM ‘lerden başka banka ya da kuruluşlarca çıkarılan kartlar ile işlem yapılmasıdır (takasa konu olan işlemler)

 

3. Raporlama

BKM, aylık ve 3 aylık dönemler itibariyle üyelerinden Kartlı Ödeme Sistemleri ’ne yönelik istatistiki bilgi toplamaktadır. Toplanan bu bilgiler doğrultusunda;

Aylık; pazar payları, kart ve POS sayıları, taksitli işlem, EMV chiple gerçekleşen işlem ve MO/TO (Mektupla/Telefonla Sipariş) işlem ve e-ticaret işlem adet ve tutarları,

  • Üç aylık; konsolide istatistik, yönetici özeti, bilgi paylaşımı, pazar payı, il bazında kredi kartı dağılımı, kredi kartı issuer cironun bireysel ve ticari dağılıım, sahtecilik ve dolandırıcılık raporları, oluşturulmakta, BKM Online aracılığı ile üyeleri ile paylaşılmaktadır.

 

4. BKM Veri Ambarları 

     * BKM Veri Ambarı : Kartlı ödeme sistemlerindeki yetkilendirme ve takas kayıtlarının sahtekarlık, istatistik, pazar araştırma ve pazar geliştirme amaçlı olarak saklanmasına, gerektiğinde üyeler ve BKM tarafından sorgulanmasına ve analiz edilmesine yönelik hizmetlerdir.

Bu sayede BKM ve üyelerin pazar gelişimine/ analizine yönelik istatistiki verilerin yanı sıra sahtekarlık vb. riskler içeren işlemlerin kayıtlarına ulaşılması da sağlanır.

     * Merkezi İşyeri Veritabanı : BKM ‘ye üye olan bankaların kartlı ödeme sistemleri ’ne dahil olan işyerlerine ait bilgilerinin bir merkezde toplanarak birden fazla BKM üyesiyle anlaşmaya sahip iş yeri kayıtlarının eşleştirilmesini, her işyerine tekil bir numara verilmesini ve işyerlerinin bu numara üzerinden takibini sağlar. Bu numara, sistemler ve üyeler arası İşyeri takibini sağlamak amacıyla diğer uygulamalar içerisinde de kullanılmaktadır.

     * Birleşik Uyarı Listesi : Üyeler tarafından çevrim içi bildirilen sakıncalı kartların konsolidasyonunun yapılıp, tüm BKM üyeleriyle periyodik paylaşılmasını sağlar.

BKM ’nin 2006 yılında hayata geçirmiş olduğu Veri Ambarı Projesi sayesinde BKM çalışanlarının ve üyelerinin ambar üzerinden detaylı raporlar ile analiz yapabilmelerine olanak sağlanmıştır. Ayrıca veri ambarı sayesinde dolandırıcılık ve sahtecilik işlemlerinin de büyümeden önüne geçilebilme imkanı doğmuştur. BKM veri ambarı projesi kapsamında, BKM sistemlerindeki işletim sırasında elde edilen “not-on-us” yetkilendirme ve takas verilerinin yanı sıra, üyelerin “On-Us” verilerinin de veri ambarında toplanması ve sektörün kullanımına sunulması hedeflenmektedir.

 

5. Yönetim Sistemleri

     * Ortak POS Yönetim Sistemi : Türkiye genelinde, üyelerimizin Ortak POS Operasyonlarının tek bir çatı altında yönetilmesi amacıyla geliştirilmiştir. OPYS üzerinde Ortak POS operasyonlarının yönetimine ilişkin fonksiyonlar yer almaktadır. Taraflar arasındaki mesajlaşmalar otomatik gerçekleşmekte ve güncel durum, üye ve POS Servis Firma performansları sistem üzerinden izlenebilmektedir.

     * Chargeback (İade) Döküman Paylaşım Hizmeti : Üyeler arasındaki uyuşmazlık durumlarında, paylaşılmasına ihtiyaç duyulan dokümanların, elektronik ortamda üyeler arasında iletilmesini ve merkezden kayıt altına alınmasını sağlar.

 

6. BKM Online Portal

BKM ve üyeler arasında yetki sınırları içerisinde iletişim ve bilgi paylaşılmına altyapı ve portalını oluşturur ve yönetir.

Bilgi Bültenlerinin ve Güvenlik Bültenlerinin paylaştırılması kullanıcıların yetki sınırları çerçevesinde, BKM tarafından hizmet verilen temel uygulamalara ait bilgi ve raporlara ulaşmalarının sağlanması BKM Yönlendirme Sistemi’ne ait Performans ve İstatistik Bilgilerine ulaşılması üyelerden aylık periyotlarla kartlı ödeme sektör istatistik bilgilerinin toplanması ve konsolide edilerek raporlanması Kurallar, Bilgiler, Formlar, Tablolar, Sunumlar ve bilgi havuzlarına üyelerin erişiminin sağlanması

 

7. Güvenli Ekosistem

Yurt içi ve yurt dışı kart kuruluşları ile BKM koordinasyonunda yapılan bilgi paylaşımı, dolandırıcılık riskinin önlenmesi ile Kartlı Ödeme Sektörüne duyulan güvenin artmasını sağlamaktadır.

Ayrıca, kolluk kuvvetlerinin yaptığı operasyonlarda ele geçirilen sahte kart ve sahte kart yapımında kullanılan cihazların ekspertiz incelemeleri yapılmaktadır. Ekspertiz incelemeleri sonucunda, sahte kart ve cihazlardan tespit edilen kart bilgilerinin üyelere ve yurt dışı kart kuruluşlarına duyurularak, sahte kart kullanımları delillendirilmektedir. Kredi kartı sahtecilik ve dolandırıcılık şekillerinin rakamsal boyutları tespit edilerek, riskin önlenmesi amacı ile kural/ prosedür ve proje çalışmaları yapılmaktadır.

 

8. En Yakın ATM Uygulaması

Bu uygulama, web ve WAP üzerinden kullanıcıların istedikleri yerde ATM/ Şube’yi arayarak haritada göstermesini ve mobil cihazlar üzerinden kullanıcıların kendi konumlarına en yakın ATM/Şube’yi bulabilmesini sağlamayı hedeflemektedir.

 

9. Güvenli Internet Alışverişi (3D Secure)

3D Secure, İnternette güvenli alışveriş amacıyla kart sahiplerinin kimlik doğrulamasını sağlayan ve böylece kart sahipleri ile sanal iş yerlerini sahtekârlıklara karşı güvence altına alan uluslararası bir çözümdür.

 

10. Pazarlama ve İletişim Faaliyetleri

BKM, kartlı ödeme sistemleri konusunda kart kullanıcılarının ve üye işyerlerinin ortak platformlar oluşturularak bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi amacını taşıyan faaliyetler yürütmektedir.

BKM, Güvenlik Portalı ile, BKM ve ilgili paydaşları arasında bilgi paylaşımları, bilgi talepleri ve işlem teyitlerinin Kartlı Ödeme Sistemi Bilgi Güvenliği Standartları’na uygun bir yapıda gerçekleştirilebilmesine altyapı sağlar.

Reklam, Pazarlama ve İletişim faliyetleri ilekart kullanıcıları ve üye işyerleri gerek kredi kartı, gerekse banka kartı kullanımı, Kartlı Ödeme Sistemleri ve yeni yöntemler konusunda bilgilendirilmektedir.

Periyodik olarak düzenlenen eğitim, seminerler ve çeşitli sponsorluk faliyetleri ile Kartlı Ödeme Sistemleri içinde yer alan tarafların bir araya gelmesi sağlanmakta, kartlı ödeme sistemleri konusunda taraflar arası bilgi paylaşımı gerçekleştirilmektedir.

 

Ürün ve Hizmetleri

* BKM Express

Internet’te kolay, hızlı ve güvenli alışveriş sloganı ile BKM Express, bankalar ve e-ticaret dünyasının önde gelen firmalarıyla birlikte geliştirilen, İnternet alışverişlerini hızlı, kolay ve keyifli hale getiren dijital (web + mobil mecralarda) bir ödeme sistemidir.

Son kullanıcı kart sahipleri, kartlarını BKM Express’e kaydederek kart bilgilerini İnternet’te paylaşmadan alışveriş yapabilirler.

E-ticaret ve katalog sitelerinde kart kabul eden iş yerleri, BKM Express Üye İşyeri olarak ortak POS ve BKM Express platformu üzerinden daha fazla müşteriye güvenle ulaşabilir.

 

* En Yakın ATM

Banka ve Kart müşterileri nakte ihtiyaçları olduğunda, yada bankacılık, fatura ve ödeme işlemlerini yapmak istediklerinde BKM ‘ in sağladığı ATM uygulaması ile bulunduğunuz yere en yakın ATM’yi bulubilirler.

Cihazınıza uygun En Yakın ATM uygulamasına uygulama pazarlarından indirebilirsiniz.

 

* Temassız İşlemler

Temassız banka ve kredi kartları; hızlı, kolay ve güvenli bir şekilde işlem yapmanız için geliştirilmiş bir teknolojidir.

BKM, üye bankaları, kart proses eden kurumları, POS üreticilerini ve üye işyerlerini bu yönde motive ederek 2023 nakitsiz Türkiye vizyonuna hizmet etmektedir.

Temassız kartınızı temassız Visa ve MasterCard okuyucusu olan tüm noktalara yaklaştırılarak işlem yapabilirsiniz. İşlem 1 saniyeden kısa sürede tamamlanmaktadır.

 

* NFC İşlemleri

NFC (Yakın Alan İletişimi) iki elektronik cihazın kolay, basit ve güvenli haberleşmesi için tasarlanmış kısa mesafe temassız teknoloji standardıdır.

Son kullanıcılar son dönemde çıkan birçok mobil cüzdan uygulaması ile cep telefonlarında banka kartı, kredi kartı gibi birden fazla kart saklayabilmektedir.

Yeni cüzdan modelleri ile son kullanıcılar mobil cüzdan üzerinden isteği kartı tuşlayıp temassız terminale yaklaştırarak ödeme yapabiliyorlar.

Hizmetin yaygınlaşması için üye işyerlerinin yeni ödeme sistemleri ve cüzdanları hızlıca alış-veriş süreçlerinin içine alması ve NFC ‘li POS yayılımının sağlanması gerekiyor.

 

* Ulaşım Projeleri

Bankacılık kartlarının günlük hayata sağladığı kolaylıklar yeni dönemde ulaşım projelerinde de kendini gösterecek.

BKM, Konya’da toplu ulaşım araçlarında ücret ödemesi, temassız kartlarla yaparak denemeler yapıyor.

Bu alanda Turkcell Cüzdan hizmetini Şanlıurfa ‘da ve E-Kent ‘de hizmet verdiği şehirlerde Passolig kartları ulaşımda geçirmeye başladı.

 

* POS Para

POSPara, iş yerlerinde bulunan POS cihazları üzerinden banka kartlarıyla nakit çekilebilmesine yönelik bir uygulamadır.

Sektör kısıtlaması olmaksızın VISA Electron, Maestro veya yurt içi özel logolu banka kartlarıyla gerçekleştirilecek en az 10 TL en çok da 100 TL’ye kadar nakit çekilebilir.

POSPara, alışveriş esnasında nakit ihtiyacının karşılanması açısından kart sahiplerine kolaylık sağlarken ATM’lerin bulunmadığı ya da az olduğu alanlarda da nakit çekimini kolaylaştırarak zaman kazandırıyor.

Bu alanda benim dikkatimi çeken diğer oyuncuda Visa, Real Supermarketlerinde Visa amblemi görebilir limitler dahilinde kartınızdan nakit çekebilirsiniz.

 

* Kamu Tahsilat Çözümleri

BKM Kamu ve e-Devlet kapsamında vatandaşların işini kolaylaştıracak tahsilat çözümlerine SGK ile başladı. Benim gibi apartman yöneticisi iseniz kapıcı ve birde evde çocuğunuza bakan yardımcınız varsa SGK ödemeleri unuttuğunuzda baş ağrıtabiliyor. BKM, SGK prim ödemelerinde, bankacılık kartları ile İnternet üzerinden ödeme yapılabilen platform oluşturdu. Kart kullanıcıları, SGK prim borçlarını, İnternet üzerinden 7/24 hızlı, güvenli ve kolay ödeyebiliyorlar.

Kasım 2013 itibariyle SGK web sitesi www.sgk.gov.tr üzerinden borç sorgulama yapan vatandaşlar dilerse işleme devam ederek 13 bankanın banka ve kredi kartları ile borcunu ödeyebiliyorlar. Kesinlikle büyük kolaylık tavsiye ederim.

MKK (Merkezi Kayıt Kuruluşu)

MKK, sermaye piyasası araçlarının kaydileştirilmesine ilişkin işlemleri gerçekleştirmek, kaydileştirilen bu araçları ve bunlara bağlı hakları, elektronik ortamda, üyeler ve hak sahipleri itibarıyla kayden izlemek ve merkezi saklamasını yapmak üzere faaliyet gösteren merkezi kayıt ve saklama kuruluşudur. Hali hazırda payları Borsa İstanbul’da işlem gören şirketlerin pay senetleri, borsa yatırım fonları, yatırım fonları, devlet iç borçlanma senetleri, özel sektör borçlanma araçları, varlığa dayalı menkul kıymet ve kira sertifikaları MKK tarafından kayden izlenmektedir.

MKK nezdinde kayden izlenen söz konusu sermaye piyasası araçlarından Borsa İstanbul nezdinde işlem görenlere ilişkin alım satım işlemlerinin takas  ve mutabakatı MKK ile Takasbank arasındaki bütünleşik sistem aracılığı ile gerçekleştirilmektedir. Borsa İstanbul’da gerçekleşen söz konusu işlemlerin mutabakatı, Takasbank’tan alınan müşteri bazında netleşmiş işlem sonuçları doğrultusunda, yatırımcıların MKK nezdindeki hesaplarında menkul kıymetlerin transferi gerçekleştiğinde tamamlanmaktadır.

Bu kapsamda, Borsa İstanbul’da işlem gören söz konusu sermaye piyasası araçlarının alım satım işlemlerinin takas ve mutabakatının sorunsuz gerçekleşebilmesi için MKK sisteminin Takasbank’ın sistemi ile koordineli biçimde çalışması gerekmektedir.

MKK – Merkezi Kayıt Kuruluşu ‘nun Yatırımcı, Borsa İstanbul, Aracı Kurumlar ve Takasbank ekosistemindeki yeri ve akışlarını gösterebilmek için temsili bir mimari çizdim.

MKK-wBIS&Takas-k

Takasbank (İSTANBUL TAKAS VE SAKLAMA BANKASI A.Ş.)

İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) piyasalarında gerçekleşen menkul kıymet alım satım işlemlerinin takası; İMKB faaliyete geçtiğinde üyelerin kendi aralarında gerçekleşmekteyken 1988 yılından sonra İMKB bünyesinde kurulan bir müdürlük tarafından gerçekleştirilmeye başlanmıştır.

İMKB ve üyelerinin ortaklığıyla 1992 yılında kurulan İMKB Takas ve Saklama A.Ş., 1996 yılında Takasbank İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. adıyla bir sektör bankasına dönüşmüştür. Takasbank, son olarak İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. unvanını almıştır.

Borsa İstanbul bünyesinde bulunan “Pay Piyasası”, ”Gelişen İşletmeler Piyasası”, ”Borçlanma Araçları Piyasası”, ”Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası” ve “Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası”nda gerçekleşen işlemlerin taraflar arasındaki takas ve mutabakatı Takasbank’ta gerçekleşmektedir. Takasbank bünyesindeki fon ve menkul kıymet transferi işlemleri ödeme karşılığı teslimat (Delivery versus Payment – DvP) ilkesine göre gerçekleştirilmektedir. DvP ilkesi kapsamında, menkul kıymet aktarımı, söz konusu menkul kıymete ilişkin fon aktarımının gerçekleşmesi ile eş anlı olarak yapılmaktadır.

Finansal piyasalarda gerçekleşen işlemlerin önemli bir bölümü aracı kurumlar tarafından yapılmaktadır. Aracı kurumlar banka olmadıkları için TCMB tarafından işletilen EFT-EMKT sistemine üye olamamakta, Takasbank üzerinden bu sistemlere ancak dolaylı olarak katılabilmektedirler. Bu nedenle Takasbank TCMB ile bu tür aracı kurumlar arasında köprü görevi üstlenmiştir.

Gün boyunca Borsa İstanbul’da gerçekleşen pay senedi ve tahvil-bono alım satım işlemleri, gün sonunda Takasbank tarafından çok taraflı netleştirmeye tabi tutulmaktadır. Çok taraflı netleştirmeye göre hem menkul kıymet hem de fon bacağında net borçlu ve net alacaklı katılımcılar belirlenmektedir. Netleştirme sonucuna göre ortaya çıkan net pozisyonların kapatılması işlemi DvP prensibine göre gerçekleştirilmektedir.

Örneğin, (t) gününde Borsa İstanbul’da gerçekleşen pay senedi işlemlerine ilişkin bilgiler aynı günün sonunda Takasbank’a iletilir. Takasbank takas merkezinde yapılan netleştirme sonucunda, pay senedi için hem katılımcı aracı kuruluş hem de yatırımcı adına, fon için ise sadece katılımcı aracı kuruluş adına net alacak ve borç miktarları hesaplanarak sonuçlar Merkezi Kayıt Kuruluşuna (MKK) gönderilir. Müşteri bazında hesaplanmış olan detaylı borç/alacak bilgileri kapsamında müşterilerin hesapları MKK tarafından kontrol edilerek sonuçlar aynı gün Takasbank’a gönderilir ve (t) günü akşamından itibaren katılımcılar tarafından görülebilecek duruma gelir. (t+1) günü, katılımcı aracı kuruluşlar varsa hatalı işlemlere ilişkin kayıtları Takasbank’a iletir ve gerekli düzeltmelerin ardından (t+1) günü akşamı borçlu müşteri hesaplarına borçlu oldukları miktar kadar blokaj uygulanır. (t+2) günü borçlu müşterilerin MKK nezdindeki hesaplarında bulunan menkul kıymetler Takasbank Takas Havuz Hesabına aktarılır. Net fon borcu bulunan aracı kurumlar da ilgili fonu Takasbank nezdindeki nakit hesaplarına gönderir ve menkul kıymet ile nakit borç ve alacağı eş anlı olarak DvP ilkesine göre kapatılır ve taraflar alacaklarını almış olur.

Borçlanma araçları piyasası işlemleri için takas sisteminin işleyişi de yukarıda bahsedilen pay senedi işlemlerine benzer şekilde gerçekleşmektedir. Fakat pay senedi işlemlerinden farklı olarak borçlanma araçları piyasası işlemlerinin takası ve mutabakatı aynı gün içinde gerçekleştirilmektedir.

Not:
Borçlanma araçları piyasasında TL cinsinden işlemlerin takas ve mutabakatı aynı gün (t+0), döviz ödemeli işlemlerin takas ve mutabakatı ise bir iş günü sonra (t+1) gerçekleştirilmektedir.

Temsili olarak Borsa İstanbul, Takasbank, MKK ve Aracı Kurumlar ekosistemini sizler için bir mimari ve akışa dönüştürdüm.

Takasbank Ekosistemi ve Akışı

BIS&Takasbank-Isleyisi-k

BTOM (Bankalararası Takas Odaları Merkezi) – 5941 sayılı Çek Kanunu

Türkiye’de çek takası faaliyetleri ilk kez Osmanlı Bankası tarafından yürütülmeye başlanmış, TCMB’nin kurulması ile birlikte İstanbul’da faaliyette bulunan takas odası 1933 yılında TCMB bünyesine alınmıştır. Daha sonra çek takasının yaygınlaştırılması amacıyla Ankara ve İzmir’de de takas odaları kurulmuştur. 1970 yılında yürürlüğe giren 1211 sayılı TCMB Kanunu ile TCMB şubelerinin bulunduğu illerde de takas odaları faaliyete başlamıştır. 1985 yılında merkezi Ankara’da bulunan BTOM kurulmuş ve Türkiye’de gerçekleşen çek takası faaliyetleri BTOM’a bağlı odalarda yapılmaya başlanmıştır.

 

Çek takası işlemleri önceleri fiziki ortamda çeklerin el değiştirmesi ile yapılmaktayken 1993 yılında İstanbul, 1997 yılında ise Ankara’da elektronik çek takası sistemine geçilmiş ve çek bilgilerinin bilgisayara girilmesi suretiyle elektronik ortamda takas yapılmaya başlanmıştır. Bu sistemin uygulamaya geçmesi ile Ankara ve İstanbul takas odaları dışındaki diğer takas odaları iki aşamada, 31 Aralık 2002 ve 30 Haziran 2003 tarihlerinde kapatılmıştır.

 

Çek, diğer kıymetli evraklardan farklı olarak özel bir kanunla düzenlenmiş ödeme aracıdır. Ayrıca, çek, ekonomi içinde paranın fiziki olarak el değiştirmesine alternatif olacak şekilde kullanılan bir varlıktır. Çekin keşidecisinden lehdarına kadar kullanımının yazılı olarak düzenlenmesi ve çek kullanımının ve dolaşımının ülke içinde farklı bölgelerde çeke olan güvenin sağlanması bakımından BTOM önemli bir yere sahiptir. Bu çerçevede, BTOM bir ödeme aracı olarak çekin farklı bankalar arasında dolaşımını sağlayarak para nakil hareketlerini ve bundan kaynaklanabilecek riskleri azaltmakta emek ve zaman tasarrufu sağlamaktadır. Farklı bankaların şubelerine ibraz edilen çeklerin, ait oldukları bankalardaki hesaplarından tahsil edilmesini sağlayan sistem çek takas sistemidir. Bu sisteme ilişkin faaliyetlerin yürütülmesi TCMB gözetimi altında BTOM tarafından gerçekleştirilmektedir. Çek hamili tarafından tahsil edilmek üzere çek hesabının bulunduğu bankaya ibraz edilen çekler BTOM’da işlem görmemektedir.

 

5941 sayılı Çek Kanunu’nun 8. maddesi ile TCMB, çeklerin banka şubeleri arasında hesaben ödenmesini sağlayacak tüzel kişiliği haiz sistemi kurmaya ve gözetimi altında yürütmeye yetkili kılınmıştır. Bu kapsamda, çek takası işlemlerini yürüten Bankalararası Takas Odaları Merkezi (BTOM) faaliyetlerini, TCMB gözetimi altında sürdürmekte ve BTOM Yönetim Kurulu Başkanlığı görevi TCMB Ödeme Sistemleri Genel Müdürü veya Genel Müdür Yardımcısı tarafından yürütülmektedir.

Ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin karşılıksız çeklere ilişkin işlemler 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5’inci maddesi ile 1211 sayılı TCMB Kanunu’nun 44 üncü maddesine dayalı olarak yerine getirilmektedir.

 

Söz konusu mevzuat uyarınca, karşılıksız çek keşide eden hesap sahiplerine ilişkin banka genel müdürlüklerince TCMB ‘ye gönderilen karşılıksız çek bildirimleri ve bu çeklere ilişkin sonradan yapılan ödemelere ait bildirimler ile mahkemelerce çek düzenlemeleri ve bankalarda çek hesabı açmaları yasaklananlar ve bu kişilere ilişkin yasak kaldırma kararları, haftalık dönemler halinde tüm banka genel müdürlüklerine elektronik ortamda duyurulmaktadır.

 

Sistem Performansı :

BTOM’da çek takası işlemleri elektronik ortamda çeke ilişkin bilgilerin iletilmesi esasına dayanılarak yapılmaktadır. 2013 yılı Ekim ayında yeni elektronik çek takas sistemine geçilmiştir. Bu yeni sistemle, çek takası işlemlerinin gerçekleştirildiği elektronik altyapının performansında önemli bir artış yaşanmıştır.

 

1 milyon çekin işlem süresi önceki sistemde yaklaşık 50 dakika iken, yeni sistemde 6 dakikadır. İşlem rekorunun kırıldığı günde sistemde yaklaşık 872 bin çek işlem görmüştür. BTOM takas sisteminde 2013 yılında günde ortalama 73 bin çek işlem görmüştür.

 

BTOM-Cek-Takas-Sistemi-k

 

 

 

Kaynak: TCMB Ödeme Sistemleri Raporu 2014

 

Sistemin İşleyişi :

  • Bir banka şubesi kendisine ibraz edilen farklı banka çekini genel müdürlüğü vasıtasıyla BTOM’a ibraz ederek çek hesabında çekin ödenebilmesi için yeterli miktarda paranın olup olmadığını kontrol etmelidir. Bu işleme provizyon denir. Bu kontrol, BTOM tarafından ilgili çeke ait bilgilerin çeki veren banka genel müdürlüğü kanalıyla çek hesabının bulunduğu şubeden alınması ile gerçekleştirilmektedir. Provizyon bilgisi yine BTOM aracılığıyla çekin ibraz edildiği bankaya gönderilerek, çekin farklı bir banka şubesince ödenmesi sağlanmaktadır.
  • Çek takası sistemi çok taraflı netleştirme ilkesine göre çalışmaktadır ve netleştirme sonucu ortaya çıkan net pozisyonlar sonraki gün öğlen saat 12:00’a kadar kapatılarak mutabakat BTOM’un TCMB nezdindeki hesabında sağlanmaktadır. Buna göre, örnekte yer alan işlemler uygulamada aynı iş günü içinde gerçekleşmemektedir.
  • Bankalar BTOM’da takasa girecek çeklere ilişkin bilgileri takas merkezlerinde bir önceki gün toplayarak (t) günü sabah saat 6’ya kadar BTOM’a göndermektedirler. Sabah 6’dan sonra BTOM’dan muhatap oldukları çeklere ilişkin bilgileri alan bankalar, aynı gün saat 17:30’a kadar provizyon sonuçlarını BTOM’a göndermekle yükümlüdürler.
  • Saat 17:30’dan sonra BTOM katılımcıların birbirleri adına gerçekleştirdikleri çek ödemelerini çok taraflı netleştirmeye tabi tutarak katılımcıların net borç ve alacaklarını belirlemektedir. Netleştirme sonucunda net borçlu olan katılımcıların yükümlülüklerini (t+1) günü öğlen saat 12’ye kadar BTOM’un TCMB nezdindeki mutabakat hesabına göndermeleri gerekmektedir.
  • Tüm borçlu katılımcıların yükümlülüklerini yerine getirmelerinin ardından BTOM alacaklı katılımcılara alacaklarını göndererek (t) gününde gerçekleşen takas işlemlerinin mutabakatını ertesi gün (t+1) sağlamış olmaktadır.

 

2007-2013-Cek-Takas-Sistemine-Ibraz-k

 

 

 

Kaynak: TCMB Ödeme Sistemleri Raporu 2014

EMKT (Elektronik Menkul Kıymet Transfer) Sistemi

TCMB tarafından 2000 yılında kurulan Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) sistemi; menkul kıymetlerin bankalar arasında aktarımının ve mutabakatının, elektronik ortamda gerçek zamanlı ve kaydi olarak yapılmasını sağlayan sistemdir.

TCMB ödeme sistemleri yeniden yapılandırma  programı çerçevesinde geliştirilen EMKT sisteminin ikinci nesil sürümü 12 Temmuz 2013 tarihinde hizmete alınmıştır.

EMKT sisteminde devlet iç borçlanma senetleri (DİBS), likidite senetleri ile Özelleştirme İdaresi ve Kamu Ortaklığı Fonu gibi bazı kamu kuruluşları tarafından ihraç edilen senetlere ilişkin işlemler yapılmaktadır. EMKT’de yapılan işlemlerde ödeme karşılığı teslimat ilkesi (Delivery versus Payment – DvP) geçerlidir. Bu ilke kapsamında, menkul kıymet aktarımı, söz konusu menkul kıymete ilişkin fon aktarımının gerçekleşmesi ile eş anlı olarak yapılmaktadır.

EMKT Sisteminde Kredi Riski : Elektronik Menkul Kıymet Transfer sisteminde ise işlemler temel olarak ödeme karşılığı teslimat ilkesine göre gerçekleştiğinden ve bu bağlamda menkul kıymet teslimatı ve ödemenin mutabakatı eş zamanlı olarak yapıldığından, bu türdeki işlemlerde de kredi riski bulunmamaktadır.

Sistem Katılımcıları: 2013 sonu itibarıyla; bankalar arası TL aktarım sistemi, müşteriler arası TL aktarım sistemi ve EMKT sisteminde TCMB dahil 49’ar katılımcı bulunmaktadır.
Sadece EMKT sisteminin katılımcısı olan MKK bu sistemlerdeki tek banka dışı katılımcıdır.

2000-2013-EMKT-Islem&Tutarlari-k

 

 

Kaynak: TCMB Ödeme Sistemleri Raporu 2014 

EFT (Elektronik Fon Transfer) Sistemi

TCMB’nin sahibi ve işleticisi olduğu Elektronik Fon Transfer (EFT) sistemi, Türk lirası üzerinden yapılan ödeme işlemlerinin elektronik ortamda gerçek zamanlı brüt mutabakatını sağlayan sistemdir. 1992 yılında kurulan EFT sisteminin 2000 yılında teknolojik gelişmeler ve ihtiyaçlar doğrultusunda yazılım ve donanımında önemli değişiklikler yapılarak kapasite ve performans artırımı sağlanmıştır. Bkz. Detaylı bilgi makalenin sonunda.

2012 yılına kadar EFT sisteminde gerçekleşen işlemlerde alt veya üst limit bulunmaması nedeniyle zamanla GSM Operatörlerindeki SMS trafikleri gibi (Bkz. Not bölümüne bakınız) , önemli/büyük ve daha az önemli/küçük işlemlerin önceliklendirilmesi ve gerçekleşmesi konusunda riskler oluşmuştur.

Not: GSM Operatörlerinde OTP (Tek seferlik şifre) için ayrı SMS sunucuları, tek bireysel/kurumsal gönderimler için genel SMS sunucusu ve toplu gönderimler (Bulk, bayram tebrikleri gibi) için Bulk SMS sunucusu çalışıyor. Yakında Ödeme Sistemleri Oyuncuları ile EFT sisteminde de benzeri ayrımlara gidilebilir. Takip edip göreceğiz.

Zamanla küçük tutarlı ödeme işlem adedinin (bkz. Ekteki resim) toplam ödeme işlemleri içindeki payının oldukça yüksek olması, büyük tutarlı ve acil ödemelerin gerçekleşmesinde bir risk unsuru oluşturmaya başladı.

Bu nedenle 7 Aralık 2012 tarihinde işlevsel bir ayrıma gidilerek EFT sistemi 2 ayrı yapıda ele alınmaktadır:

  1. Son müşteriler arası TL aktarım sistemi

Müşteriler arası Türk lirası aktarım sistemi bileşeninde hesaba ve isme yapılan müşteri ödemeleri, kamu ödemeleri, konut, iş yeri ve diğer kira ödemeleri, maaş ve kredi kartı ödemeleri gibi bankaların müşterileri adına gerçekleştirdikleri ödemeler bu sistemde işlenmektedir.

  1. Bankalararası TL aktarım sistemi

bankalararası Türk lirası aktarım sistemi bileşeninde ise bankaların birbirleri arasında gerçekleştirdikleri ödemeler ile yurt dışı finansal kuruluşlara sağladıkları muhabirlik hizmetlerine ilişkin bankacılık ödemeleri gerçekleştirilmektedir.

 

Mevcut durumda her iki bileşen/sistem de TCMB tarafından oluşturulan yazılımlar ve ekiplerden hizmet almaktadır.

Alacaklandırma esasına göre çalışan EFT sisteminde ödemeler bekletilmeden alıcılarına iletilmekte ve gün sonunda, gerçekleşmeyen emirler iptal edilmektedir. Ayrıca, katılımcıların hesap bakiyelerinin eksiye düşmesine izin verilmemektedir. Katılımcıların sisteme gönderdikleri ödeme emirleri ancak hesaplarında yeterli bakiye bulunması durumunda gerçekleşmekte, aksi durumda yeterli bakiye bulununcaya kadar sırada beklemektedir.

EFT Sisteminde Kredi Riski: Elektronik Fon Transfer sistemi gerçek zamanlı brüt mutabakat esasına göre çalıştığından, ödeme emirleri, katılımcıların TCMB nezdinde bulunan Elektronik Fon Transfer sistemi hesabında yeterli fonun bulunması koşuluyla gerçekleştirilmektedir.

Böylece, sistemde taraflardan birinin yükümlülüğünü karşılayamaması durumundan kaynaklanacak kredi riski bulunmamaktadır.

Sistem Katılımcıları: 1 sayılı Bankacılık Kanunu uyarınca Türkiye’de faaliyette bulunan bankalar, TCMB onayı ile EFT sistemine katılımcı olabilmektedir.

Önemli Not: TCMB işlettiği EFT sisteminde son yapılan yenilemeler ile sistem performansı artırılmıştır. Son performans bilgisi:

Müşteriler arası TL aktarım sisteminde dakikada 35 bin,

Bankalar arası TL aktarım sisteminde ise dakikada 1.800 mutabakat yapılabilmektedir.

1992-2013-Gerceklesen-EFT-miktari-k

 

 

 

Kaynak: TCMB Ödeme Sistemleri Raporu 2014

1 2  Scroll to top